Conlanger

Cyryl i Metody

Witam ponownie.
Przeglądając zawartość forum zauważyłem, że wielu spośród jego użytkowników posiada "własny" język, do którego są wyjątkowo przywiązani. Język taki pochodzi czasem z dzieciństwa, długo rozwijał się w sposób całkowicie spontaniczny, zaś w miarę wzrostu wiedzy językoznawczej twórcy nabierał coraz bardziej konkretnych kształtów.

Możecie zapisać mnie do tego klubu. Język irathejski tworzę od lat kilkunastu (czyli od dzieciństwa), zaś zasadniczy zarys jego cech szczególnych i podstawowe słownictwo powstały około 10 lat temu. Od tego czasu narastał on w kolejne pomysły, zaczerpywane z kolejnych poznawanych przeze mnie języków. Jakieś dwa lata temu stworzyłem nową redakcję języka, oczyszczoną z nadmiaru efekciarstwa. Jej poprawioną wersję będę prezentował w tym temacie, w miarę postępu prac.

Kilka słów na temat tła. Fikcyjny świat zbliżony do naszego, może trochę fantastyki (kilka razy próbowałem tam wsadzić jakieś elfy czy coś, ale przeszczep nie przyjmował się), na pewno jednak nie ona jest w centrum mojej uwagi. Kawałek świata odpowiadający z grubsza Europie, epoka - pod względem rozwoju technologicznego i kulturowego - przywodząca na myśl wczesny renesans. Irathea jest sporym, centralnie położonym państwem, które dwa stulecia temu wyzwoliło się spod obcej dominacji i właśnie teraz - w XVI wieku - staje się mocarstwem.

Język irathejski należy do rodziny języków eirskich, które - razem z paroma innymi rodzinami tworzy wielką rodzinę darańską. Pozostaje w skomplikowanym stosunku do klasycznego języka eirskiego (nieco sztucznego standardu językowego używanego powszechnie jako język literacki) - wywodzi się z odmiennego dialektu, ale czerpie z niego liczne formy, konstrukcje i leksemy.

Język irathejski - pierwotnie nieświadomie, potem celowo - tworzony jest tak, by nie sprawiał dla Europejczyka "wrażenia obcości". Cała rodzina darańska odpowiada indoeuropejskiej pod wieloma względami (fleksja, trójrodzajowość, nominatywność). Ogólnym założeniem, jakim się kierowałem, jest stworzenie języka apriorycznego, ale bardzo zbliżonego do europejskich, tak jak Irathea i jej sąsiedzi bardzo przypominają Europę przełomu XV i XVI stulecia.

C.d.n.

Cyryl i Metody

Na początek zaprezentuję wymowę. Właśnie wymowę, a nie fonologię, ponieważ pisownia (w transkrypcji łacińskiej z oryginalnego pisma eirskiego) oddaje pochodzenie poszczególnych głosek.

SPÓŁGŁOSKI

b - /b/,
bh - /v/, pochodzi z /β/, a to ze staroeirskiego /bʰ/,
p - /p/,
ph - /f/, pochodzi z /ɸ/, a to ze stei. /pʰ/,
d - /d/,
dh - /ð/, pochodzi ze stei. /dʰ/,
t - /t/,
th - /θ/, ze stei. /tʰ/,
g - /g/,
gh - /ɣ/, ze stei. /gʰ/,
c - /k/,
ch - /x/, ze stei. /kʰ/,
m - /m/,
n - /n/,
ng - /ŋ/,
v - /v/, pochodzi ze stei. /w/ przed samogłoską,
f - /f/, tak zapisywane wyłącznie w zapożyczeniach,
s - /s/,
r - /r/, w części dialektów [ʁ],
l - /l/, przed samogłoską nieprzednią lub spółgłoską wymawiane jako [ɫ],
h - /h/, występuje tylko w nagłosie przed samogłoską.

Spółgłoski m, n, s, r i l mogą ulegać podwojeniu na granicy morfemów, z których jeden kończy się na tę samą głoskę, na którą zaczyna się drugi. Wymawia się je wówczas jako jedną długą spółgłoskę.

SAMOGŁOSKI

Krótkie:
a - /ɑ/, w pozycji nieakcentowanej (poza nagłosem) [ʌ],
ae - /æ/, zawsze jest akcentowane,
e - /e/, w pozycji nieakcentowanej (poza nagłosem) [ə],
i - /ɪ/, w pozycji nieakcentowanej (poza nagłosem) [ɨ],
o - /o/, w pozycji nieakcentowanej (poza nagłosem) [ə],
u - /u/, w pozycji nieakcentowanej (poza nagłosem) [ɨ].

Długie:
ai - /e:/
ei - /ɪ:/
oi - /ø:/
ui - /y:/.

Dyftongi:
au - [ɑw]
eu - [ew].
ou - [ow]

Często spotykane połączenie samogłosek 'ea' (podobnie jak inne połączenia poza trzema wymienionymi), nie jest dyftongiem, tylko dwiema osobnymi samogłoskami, z których każda tworzy sylabę. Należy je wymawiać z hiatem, nie wolno wstawiać zwarcia krtaniowego.

Garść przykładów:

cheil - 'wilk' - wym. ['xɪ:ɫ],
allaubhe - 'bal, zabawa taneczna' - wym. [a'ɫ:awvə],
Irathea - wym. [ɪ'raθəʌ],
cael - 'lód' - wym. ['kæɫ],
cail - 'lodu' - wym. ['ke:ɫ],
anthammeineis - 'gramatyka', wym. [an'θam:ɪ:nɪ:s].

C.d.n.

Feles

O, całkiem przyzwoite.

Kwadracik

No, fajne. Mogę się trochę doczepić, że [ɪ] zamiast [i] w kontraście z [e] jest dziwne, ale poza tym super i całkiem realistyczne Razz

Cyryl i Metody

Kwadracik

Cyryl i Metody

Bo [i] brzmi dla mnie nieprzyjemnie i świdrująco Razz

Serio, nie przepadam za tą głoską.

Kwadracik

Niestety większość języków świata przepada Razz

Przejrzałem sobie ściągniętą przeze mnie dawno i niegdyś już wspominaną [link widoczny dla zalogowanych], i wychodzi na to, że choć niektóre języki indiańskie nie mają [i], to nie trafia się chyba żaden język bez [i], który miałby [u].

Cyryl i Metody

Przemyślę to Wink

Feles

Ja też tak kiedyś miałem. Dla kontrastu /j/ vs. /i/ zmieniłem [i] na [ɨ].

Vilén · Gość

Cyryl i Metody

Deklinacje
Odmianie przez przypadki podlegają rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i zaimki.
Rodzaj - ze staroeirskiego systemu trójrodzajowego język irathejski zachował jedynie dwa rodzaje: męski i żeński.
Liczba - imiona w języku irathejskim odmieniają się przez trzy liczby: pojedynczą, mnogą i podwójną. Liczba podwójna jest szczątkowa, jej form używa się wyłącznie do wyrażenia parzystości naturalnej.
Przypadek - ta kategoria uległa znacznej redukcji w stosunku do stanu staroeirskiego. Z pierwotnych pięciu przypadków (nominativus, genetivus, dativus, accusativus, vocativus) szesnastowieczny irathejski zachował jedynie dwa: casus rectus (pochodzący od nominativu) i casus obliquus (z dawnego genetivu). Marginalnie występują również relikty dativu i vocativu singularis.
Stan - imię w języku irathejskim może występować w dwóch stanach: określonym i nieokreślonym. Wykładnikiem morfologicznym stanu określonego jest rodzajnik sufigowany.

Odmiana rodzajnika sufigowanego

Rodzaj męski
C. rectus sing. -(e)n
C. obliquus sing. -(e)in

C. rectus plur. -(e)na
C. obliquus plur. -(e)nai

C. rec. & c. obl. dual. -(e)ni

Rodzaj żeński
C. rec. sing. -(e)ne
C obl. sing. -(e)nei

C. rec. plur. -(e)nea/(e)na*
C. obl. plur. -(e)nai

C.rec. & obl. dual. -(e)nei/(e)ni*

* - Druga z obocznych form jest innowacyjna, powstała przez analogię do r.m. i wypiera dawniejszą, właściwą r.ż.

Formy rodzajnika dodaje się do tematu rzeczownika. Rodzajnik męski w singularis ma postać -n, -in dla rzeczowników r.m. zakończonych na spółgłoskę; w pluralis ma postać -na, -nai dla rzeczowników o temacie zakończonym na m, v (pochodzenia rodzimego), n, r, l, s, ng, przy czym v => u niezgłoskotwórcze. Podobnie rodzajnik żeński po tych spółgłoskach przyjmuje postać bez pierwszego -e-.
-ei- w formach -ein i -enei jest, wbrew pisowni, krótkim [ɪ].

Deklinacja I

Deklinacja ta obejmuje rzeczowniki r.m. i nieliczne r.ż. zakończone w nom. sing. na spółgłoskę.
Cechą charakterystyczną tej deklinacji są zmiany spółgłoskowe w temacie. Casus obliquus singularis należących do I deklinacji imion rodzimych z krótką samogłoską w temacie tworzy się przez alternację tej samogłoski według wzorca:

a - ai
ae - ai
e - ei
i - ei
o - oi
u - ui

Pozostałe formy tworzy się przez dodanie do tematu końcówek. Wyjątkiem jest casus rectus singularis typu -ae-.

Typ -ae-
Do tego typu należą rodzime nomina, których ostatnią samogłoską tematu jest -a. Casus rectus singularis tworzy się przez alternację -a- => -ae-, casus obliquus singularis przez alternację -a- => -ai-, pozostałe formy przez dodanie końcówek.

bhaer - 'pan, baron' wym. [vær]
Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - bhaer
C.O. - bhair
Pluralis
C.R. - bhara
C.O. - bharai
Dualis
C.R. & C.O. - bhari

Stan określony
Singularis
C.R. - bharen
C.O. - bharein
Pluralis
C.R. - bharna
C.O. - bharnai
Dualis
C.R. & C.O. - bharni

Typ krótkosamogłoskowy
Do tego typu należą nomina o ostatniej samogłosce tematu krótkiej, innej niż -ae-. Casus rectus sing. pokrywa się z tematem, C.O. sing. tworzy się przez alternację.

mecor - 'serce', r.ż. (wym. [mə'kor]
Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - mecor
C.O. - mecoir
Pluralis
C.R. - mecora
C.O. - mecorai
Dualis
C.R. & C.O. - mecori

Stan określony
Singularis
C.R. - mecorne
C.O. - mecornei
Pluralis
C.R. - mecornea
C.O. - mecornai
Dualis
C.R. & C.O. - mecornei

Typ długosamogłoskowy
Należą do niego nomina o ostatniej samogłosce tematu -ai-, -ei-, -oi- albo -ui-. Casus rectus i obliquus singularis są dla nich identyczne z tematem.

cheil - 'wilk', wym. [xɪ:ɫ]
Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - cheil
C.O. - cheil
Pluralis
C.R. - cheila
C.O. - cheilai
Dualis
C.R. & C.O. - cheili

Stan określony
Singularis
C.R. - cheilen
C.O. - cheilein
Pluralis
C.R. - cheilna
C.O. - cheilnai
Dualis
C.R. & C.O. - cheilni

Do osobliwości pierwszej deklinacji należy zaliczyć zachowanie szczątkowych form dativu i vocativu singularis. Formy te są bardzo nacechowane stylistycznie i w zasadzie dopuszczalne jedynie w poezji i w zwrotach retorycznych.
Dativus
Rzeczowniki I deklinacji zakończone na -r, -l, -s, m, -v, -ng, -n mogą utworzyć formy archaicznego dativu singularis z końcówką -n dodaną do formy c.r. sing., np.:

bhaer - dat. bhaern - 'panu'
cheil - dat. cheiln - 'wilkowi'

Vocativus
Rzeczowniki I deklinacji oznaczające osoby mogą utworzyć formy archaicznego vocativu singilaris z końcówką -e dodaną do tematu, np.

bhaer - voc. bhare! - 'panie!'
ale:
cheil - cheil! - 'wilku!'

W następnym odcinku deklinacje II i III. C.d.n.

Kwadracik

Vilén · Gość

Cyryl i Metody

Deklinacje - c.d.

Deklinacja II
Deklinacja ta obejmuje rzeczowniki zakończone na -e, -ea (rodzaju żeńskiego) i na -a, -o (rodzaju męskiego). W tej deklinacji temat nie ulega żadnym alternacjom.

Typ I -e

alde - 'matka', wym. ['ɑɫdə]

Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - alde
C.O. - aldei
Pluralis
C.R. - aldea
C.O. - aldai
Dualis
C.R. & C.O. - aldei

Stan określony
Singularis
C.R. - aldene
C.O. - aldenei
Pluralis
C.R. - aldenea
C.O. - aldenai
Dualis
C.R. & C.O. - aldenei

Typ II -ea

thea - kraina, wym. ['θeʌ]

Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - thea
C.O. - thei
Pluralis
C.R. - thea
C.O. - thai
Dualis
C.R. & C.O. - thei

Stan określony
Singularis
C.R. - theane
C.O. - theanei
Pluralis
C.R. - theanea*
C.O. - theanai
Dualis
C.R. & C.O. theanei

*Forma typu theana jest wyjątkowo ekspansywna właśnie w tym typie.

Typ III
Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -a.

bhala - 'płomień', wym. ['vɑɫʌ]

Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - bhala
C.O. - bhalei
Pluralis
C.R. - bhalea
C.O. - bhalai
Dualis
C.R. & C.O. - bhalei

Stan określony
Singularis
C.R. - bhalan
C.O. - bhalain
Pluralis
C.R. - bhalana
C.O. - bhalanai
Dualis
C.R. & C.O. - bhalani

Typ IV

algo - 'owoc', wym. ['ɑɫgə]

Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - algo
C.O. - algoi
Pluralis
C.R. - algoa
C.O. - algoi
Dualis
C.R. & C.O. - algoi

Stan określony
Singularis
C.R. - algon
C.O. - algoin
Pluralis
C.R. - algona
C.O. - algonai
Dualis
C.R. & C.O. - algoni

Deklinacja III
Deklinacja ta obejmuje pewną ilość rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na -u. Temat tych rzeczowników zakończony jest na -v.

culu - 'gołąb', wym. ['kuɫɨ]

Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - culu
C.O. - culvi
Pluralis
C.R. - culva
C.O. - culvai
Dualis
C.R. & C.O. - culvi

Stan określony
Singularis
C.R. - culven/culun*
C.O. - culvein/culuin*
Pluralis
C.R. - culvena/culuna*
C.O. - culvenai/culunai*
Dualis
C.R. & C.O. - culveni/culuni*

*Druga forma, innowacyjna i analogiczna, wypiera pierwszą, starszą i historycznie poprawną.

Deklinacja IV
Według tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki odsłowne oznaczające nazwy czynności i stanów. Oboczność -s-/-r- ma uzasadnienie historyczne: staroeirskie [z] w wygłosie przeszło w [s], a w pozycji interwokalicznej w [r].

choreis - 'ciemność', wym. ['xorɪ:s]

Stan nieokreślony
Singularis
C.R. - choseis
C.O. - choseis
Pluralis
C.R. - choseira
C.O. - choseirai
Dualis
C.R. & C.O. - choseiri

Stan określony
Singularis
C.R. - choseirne
C.O. - choseirnei
Pluralis
C.R. - choseirnea
C.O. - choseirnai
Dualis
C.R. & C.O. - choseirnei

Dziękuję za uwagę, c.d.n.