Conlanger

Mônsterior

Użyłem zdania po polsku, bowiem myślałem, że właśnie będzie łatwiej Wink

Postaram się wyjaśnić, o co mi mniej więcej chodziło, ciągle posługując się polskim przykładem.

Czas przeszły ciągły opisuje czynność, która trwała w przeszłości przez pewien czas. Czyli: Jechałem do Krakowa samochodem (w domyśle np. trzy godziny).

Czas przeszły mówi o czynności, która trwała w przeszłości tylko przez moment albo wydarzyła się jednorazowo. Czyli: Przyjechałem do Krakowa, czynność jazdy zakończyłem, wjazd do miasta trwał tylko chwilę.

Czas teraźniejszy mówi o czynnościach wykonywanych prze nas zarówno w tym momencie, jak i czynnościach stale przez nas powtarzanych. Czyli: Jadę do Krakowa teraz, ale jeżdżę do Krakowa co niedziela (tak, w arbastyjskim mówi o tym ten sam czas teraźniejszy).

Czas przyszły mówi o wydarzeniach z przyszłości, o których po prostu informujemy rozmówcę. Pojadę do Krakowa, bo już zatankowałem samochód, mam już podróż w planach, ale nie wiem jeszcze, ile ta podróż będzie trwała.

Czas przyszły ciągły mówi o wydarzeniach z przyszłości a propos których możemy być prawie pewni tego, że będą rozwleczone w czasie. Czyli: Będę jechał do Krakowa zapewne dość długo, gdyż słyszałem, że są straszne korki.

bandziol20

Aha : rozumiem. Razz

Mônsterior

Cieszę się Smile

I przepraszam za takie toporne tłumaczenie, ale sami wiecie, jak to jest, kiedy samemu ma się coś ułożone w głowie i chce się to komuś wyjaśnić, a tu... pustka Razz

Mônsterior

Odmiana czasowników zakończonych na -íu

Czasowniki zakończone na -íu odmieniają się przez osoby i to w każdym z czasów gramatycznych. Ich odmiana wygląda następująco:

At vestíu - pamiętać

Czas teraźniejszy

l. poj.
1) io vestíu
2) so vestíus
3) av, ell, ett vestíus

l.mn.
1) no vestíus
2) vo vestíus
3) avés, ellés, ett vestíu

Czas przeszły ciągły

l. poj.
1) io vestíoso
2) so vestíosos
3) av, ell, ett vestíosos

l.mn.
1) no vestíosos
2) vo vestíosos
3) avés, ellés, ett vestíoso

Czas przeszły

l. poj.
1) io vestío
2) so vestíos
3) av, ell, ett vestíos

l.mn.
1) no vestíos
2) vo vestíos
3) avés, ellés, ett vestío

Czas przyszły

l. poj.
1) io vestía
2) so vestías
3) av, ell, ett vestías

l.mn.
1) no vestías
2) vo vestías
3) avés, ellés, ett vestía

Czas przyszły ciągły

l. poj.
1) io vestíasa
2) so vestíasas
3) av, ell, ett vestíasas

l.mn.
1) no vestíasas
2) vo vestíasas
3) avés, ellés, ett vestíasa

Utożsamianie 1 os. l.poj. oraz 3 os. l.mn. w odmianie przez osoby to cecha charakterystyczna języków arbackich.

Cechą archaiczną jest zaś tak zwana odmiana odwrotna, która zakłada, że, jeśli używamy czasownika zakończonego na -íu w stosunku do postaci abstrakcyjnych czy metafizycznych takich jak np. duch, Bóg, anioł etc., czasownik jest nieodmienny i nie przybiera końcówki -s.
Np. Bóg pamięta o twoich grzechach będzie brzmiało Deus vestíu (nie zaś vestíus) entrô sô e'mevusys.
Dotyczy to także czegoś takiego; Bóg powiedział: pamiętam o twoich grzechach. Archaicznie po arbastyjsku będzie to wyglądać tak: Deus parlaréd: Io vestíus entrô sô e'mevusys

I tak w każdym innym czasie. Dziś o tej zasadzie się zapomina i czasowniki a propos zjawisk abstrakcyjnych można odmieniać normalnie, natomiast taka niestandardowa odmiana również jest spotykana.

Mônsterior

Odmiana czasowników zakończonych na -é

Czasowniki zakończone na -é nie podlegają odmianie przez osoby, odmieniają się natomiast, oczywiście, przez czasy:

At sopsé - musieć

Czas teraźniejszy

l. poj.
1) io sopsé
2) so sopsé
3) av, ell, ett sopsé

l.mn.
1) no sopsé
2) vo sopsé
3) avés, ellés, ett sopsé

Czas przeszły ciągły

l. poj.
1) io sopsédiso
2) so sopsédiso
3) av, ell, ett sopsédiso

l.mn.
1) no sopsédiso
2) vo sopsédiso
3) avés, ellés, ett sopsédiso

Czas przeszły

l. poj.
1) io sopséd
2) so sopséd
3) av, ell, ett sopséd

l.mn.
1) no sopséd
2) vo sopséd
3) avés, ellés, ett sopséd

Czas przyszły

l. poj.
1) io sopsév
2) so sopsév
3) av, ell, ett sopsév

l.mn.
1) no sopsév
2) vo sopsév
3) avés, ellés, ett sopsév

Czas przyszły ciągły

l. poj.
1) io sopsévisa
2) so sopsévisa
3) av, ell, ett sopsévisa

l.mn.
1) no sopsévisa
2) vo sopsévisa
3) avés, ellés, ett sopsévisa

Mônsterior

Odmiana czasowników zakończonych na -rt

Czasowniki zakończone na -rt są bardzo specyficzną grupą a także najwęższą spośród czasowników regularnych. Pochodzą od rzeczowników zaczerpniętych, przeważnie, z języków romańskich, a kończących się na -sión, czyli odpowiedników naszych o końcówce -cja.
Jeżeli od takiego czasownika chcemy utworzyć czasownik, końcówkę -sión odejmujemy i dostawiamy -rt.
Przykład?

Axeptasión - akceptacja
At axeptart - akceptować

Oczywiście nie od każdego czasownika zakończonego na -sión da się utworzyć czasownik. Są takie słowa jak np. polisión (policja), które nie mogą być bazą dla czasownika, bowiem słowo 'policjonować' zwyczajnie nie istnieje.
Czasownikom zakończonym na -rt najbliżej do tych o końcówce -é. Te także nie odmieniają się przez osoby, a ich odmiana przez czasy jest bardzo podobna:

- przeszły ciągły; axeptardiso
- przeszły; axeptard
- teraźniejszy; axeptart
- przyszły; axeptarv
- przyszły ciągły; axeptarvisa

Nieco inaczej wygląda tworzenie czasowników od rzeczowników zakończonych na -xión (takich jak np. direxión - zarządzanie).
Te rzeczowniki także w rzeczywistości kończą się na -sión, z tym że przed 's' występuje 'c', a według zasad arbastyjskiej ortografii zbitkę [ xs ] zapisujemy jako 'x'.
Direxión to więc w rzeczywistości direc - sión.

Direxión - zarządzanie
At direcert - zarządzać (aby nie udusić się podczas wymawiania [ xrt ] dodajemy 'e' i mówimy [ xɛrt ])

- przeszły ciągły; direcerdiso
- przeszły; direcerd
- teraźniejszy; direcert
- przyszły; direcerv
- przyszły ciągły; direcervisa

Mônsterior

Odmiana czasowników zakończonych na -qu

Byłbym zapomniał o ważnej podgrupie czasowników zakończonych na -íu. Czasowniki te zakończone są zbitką -qu i odmieniają się przez osoby.
Czasowniki te wyewoluowały z casowników o końcówce -chíu [ kiju ]. Z czasem wymowa tej końcówki zmieniła się (w [ k.ü ]), a według arbastyjskiej ortografii tę zbitkę zapisujemy jako 'qu'.
Odmiana takich czasowników wygląda następująco (dodam jeszcze, że we wszystkich czasownikach o końcówce -qu, akcent pada na ostatnią sylabę):

At tequ - wiedzieć

Czas teraźniejszy

l. poj.
1) io tequ
2) so tequs
3) av, ell, ett tequs

l.mn.
1) no tequs
2) vo tequs
3) avés, ellés, ett tequ

Czas przeszły ciągły

l. poj.
1) io teqoso
2) so teqosos
3) av, ell, ett teqosos

l.mn.
1) no teqosos
2) vo teqosos
3) avés, ellés, ett teqoso

Czas przeszły

l. poj.
1) io teqo
2) so teqos
3) av, ell, ett teqos

l.mn.
1) no teqos
2) vo teqos
3) avés, ellés, ett teqo

Czas przyszły

l. poj.
1) io teqa
2) so teqas
3) av, ell, ett teqas

l.mn.
1) no teqas
2) vo teqas
3) avés, ellés, ett teqa

Czas przyszły ciągły

l. poj.
1) io teqasa
2) so teqasas
3) av, ell, ett teqasas

l.mn.
1) no teqasas
2) vo teqasas
3) avés, ellés, ett teqasa

Mônsterior

B) CZASOWNIKI NIEREGULARNE

Teraz czas przyszedł na krótkie omówienie czasowników nieregularnych. Krótkie dlatego że temat jest dość rozległy, a ponieważ na razie nie prowadzę kursu arbastyjskiego, samo jego przybliżenie wystarczy.
Czasowniki nieregularne powstały w arbastyjskim, można powiedzieć, samoistnie, zanim jeszcze wymyśliłem, że odmiana przez czasy i osoby może być regularna.
Takie czasowniki charakteryzują się tym, że:
a) żaden nie kończy się na: -íu, -é lub -rt
b) odmieniają się przez osoby i czasy w sposób inny niż czasowniki regularne

Kiedyś czasowników nieregularnych było sześć, potem dwanaście, a dziś, kiedy zmieniłem nieco zasady ich tworzenia, jest ich jedenaście, ale docelowo ma ich być nie więcej niż pięćdziesiąt.
W wątku o arbastyjskim opiszę tylko dwa najstarsze czasowniki nieregularne, a mianowicie:
- at oem / at es ; być
- at mío ; mieć

Dziś 'być'.
W arbastyjskim nie istnieje tylko jeden bezokolicznik na wyrażenie polskiego słówka 'być'.
Takie bezokoliczniki są dwa: 'at oem [ ɛm ]' oraz 'at es'. Pierwszy z nich oznacza 'być', ale tylko jeżeli chodzi o osoby io, so, av, ell, no, vo, avés, ellés , 'at es' oznacza 'być' tylko jeżeli myślimy o osobie ett.
Odmiana więc, w czasie teraźniejszym, wygląda tak:

Czas teraźniejszy

l. poj.
1) io oem
2) so oems
3) av, ell oems
ett es

l.mn.
1) no oems
2) vo oems
3) avés, ellés oemst
ett es

I inne czasy:

- przeszły ciągły; oemdiso / espiso
- przeszły; oemd / esp
- przyszły; oemv / est
- przyszły ciągły; oemvisa / estisa

Czasowniki nieregularne odmieniają się przez osoby jedynie w czasie teraźniejszym, a cechą dla nich typową jest to, że w 3 os. l.mn. zazwyczaj przyjmują końcówkę niespotykaną w odmianie regularnej. Najczęściej jest to końcówka -st, ale może to być też -éi (zależnie od czasownika).
Jeżeli chodzi o rozróżnienie między bezokolicznikiem at oem / at es, jest ono bardzo ważne.
Po polsku bowiem możemy powiedzieć np:

- Muszę być pewien.
- W moim domu musi być porządek.

Po arbastyjsku zaś te zdania będą wyglądać tak:

- Io sopsé at oem ponechsortuod.
- Em mô e'eres irtem (porządek czyli os. ett) sopsé at es.

Leto Atryda

Mônsterior

Leto Atryda

Mônsterior

W arbastyjskim 'at es' dotyczy jedynie przedmiotów nieożywionych, takich jak np. krzesło, stół itd. czyli takich, których płci nie da się zidentyfikować.
'At es' nie może odmieniać się przez wszystkie osoby, bo byłoby to nielogiczne. Krzesło nie powie o sobie: ja, my itd., dlatego konstrukcja 'io es' czy też 'av es' nie miałaby żadnego sensu. 'At es' odmienia się jedynie przez osobę ett. Tak naprawdę odmiana tego bezokolicznika wygląda tak:

l. poj.
1) io -
2) so -
3) av, ell -
ett es

l.mn.
1) no -
2) vo -
3) avés, ellés -
ett es

Analogicznie jest z 'at oem'. To słowo dotyczy podmiotów ożywionych, o określonej płci. I nie odmienia się w osobie 'ett'.

l. poj.
1) io oem
2) so oems
3) av, ell oems
ett -

l.mn.
1) no oems
2) vo oems
3) avés, ellés oemst
ett -

Jaśniej już nie umiem Wink

Mônsterior

B) CZASOWNIKI NIEREGULARNE

Dzisiaj drugi z zapowiadanych przeze mnie czasowników nieregularnych, czyli 'mieć'.
Ten czasownik nie sprawia tyle kłopotów, co 'być'. Nie dość, że odmienia się przez wszystkie osoby, to jego bezokolicznik ma taką samą postać (at mío), zarówno jeśli chodzi o rzeczowniki ożywione i nieożywione. Ciekawe jest jednak to, że w pewien sposób znów wyszczególnia w odmianie osobę ett.
Spójrzcie:

Czas teraźniejszy

l. poj.
1) io mío
2) so míos
3) av, ell mío
ett míos

l.mn.
1) no mío
2) vo míos
3) avés, ellés míost
ett mío

I inne czasy:

- przeszły ciągły; míopiso
- przeszły; míop
- przyszły; míof
- przyszły ciągły; míofisa

Przykłady zdań:

Mônstera Foster mío prôuod moriér ner ellseus e'eres.
Pani Foster ma wspaniały ogród przy swoim domu

Avés míopiso plôan assár!
Oni mieli dobry pomysł!

So míos ammío vrechc oems dichefuod tar atolusemembôes. Av oems espésiali!
Masz syna, który jest inny niż wszyscy. On jest wyjątkowy!

PS Na razie zrobię sobie trochę przerwy (jakieś 2, może trzy tygodnie) od prezentacji arbastyjskiego, bo muszę dopracować jeszcze tryby, stronę zwrotną itd.
Ale jeżeli będziecie mieli jakiekolwiek pytania, na forum wciąż w czasie przerwy będę zaglądał Smile

Mônsterior

Liczebnik

Jak na razie w arbastyjskim skategoryzowałem jedynie część liczebników.
Na pierwszy ogień poszły oczywiście liczebniki główne i porządkowe.

Arabastianie posługują się dziś systemem dziesiętnym, ale przed wiekami największą znaną im liczbą, która posiadała własną, samodzielną nazwę, była siódemka i to na niej opierał się cały system.
Dlaczego siódemka? Dla Arabastian ważne były liczby parzyste, w szczególności 4 i 6. Ich iloczyn, czyli 24, był od zawsze liczbą magiczną, uważaną za doskonałą. 24 dni liczył arabastyjski miesiąc (cztery tygodnie po sześć dni), dwudziestka czwórka przewijała się też w historii Arabastii np. jako liczba przedstawicieli przeróżnych rad królewskich itd.
Arabastianie uważali jednak, że po szóstce musi występować jednak jeszcze jedna liczba, będąca jej przeciwieństwem, wyrażająca niedoskonałość. Padło na nieszczęsną siódemkę.
System był trudny, bowiem ciężko było stwierdzić, jak zapisać szczególne, magiczne liczby, takie jak wspomniana 24. Czy powinno być to 7+7+7+3 (same pechowe, nieparzyste liczby), czy też może 4*6, a może 6*4? Do tego dochodziły wielokrotności liczby 24 i przeróżne niuanse powstałe w różnych dialektach arbastyjskiego.
W rezultacie, od wieku XV, kiedy zaczęła spadać ranga kapłanów kościoła arabastyjskiego, którzy trzymali pieczę nad kalendarzem i systemem siódemkowym, sam system zaczął się sypać.
Zaczęto używać liczebników łacińskich (które zaczęły ewoluować; aż do dzisiejszej postaci), powoli akceptowano system dziesiętny, a także juliańską rachubę czasu. 4 października 1582, wraz z całym Półwyspem Iberyjskim, wprowadzono kalendarz gregoriański i ten dzień jest oficjalnym końcem dawnych liczebników.

Dziś zwyczajna prezentacja liczebników głównych i porządkowych, w następnym poście bardziej szczegółowe informacje.

Liczebnik główny / liczebnik porządkowy - zapis z użyciem cyfr

0 - fons / fonserst - 0erst
1 - un / unerst - 1erst
2 - tô / tôrst - 2rst
3 - tré / trést - 3st
4 - féchċere / fiechċerst - 4rst
5 - setto / settorst - 5rst
6 - sesso / sessorst - 6rst
7 - septo / septorst - 7rst
8 - otto / ottorst - 8rst
9 - nevo / nevorst - 9rst
10 - desse / desserst - 10rst
11 - undo / undorst - 11rst
12 - tôédo / tôédorst - 12rst
13 - trédo / trédorst - 13rst
14 - féchċeredo / féchċeredorst - 14rst
15 - settodo / settodorst - 15rst
16 - sessodo / sessodorst - 16rst
17 - septodo / septodorst - 17rst
18 - ottodo / ottodorst - 18rst
19 - nevodo / nevodorst - 19rst
20 - tôésse / tôésserst - 20rst
30 - trésse / trésserst - 30rst
40 - fechċéresse / fechċéresserst - 40rst
50 - séttosse / séttosserst - 50rst
60 - séssosse / séssosserst - 60rst
70 - séptosse / séptosserst - 70rst
80 - óttosse / óttosserst - 80rst
90 - névosse / névosserst - 90rst
100 - chsetô / chsetôrst - 100rst
200 - tôchsetô / tôchsetôrst - 200rst
300 - trechsetô / trechsetôrst - 300rst
400 - fechċerechsetô / fechċerechsetôrst - 400rst
500 - settochsetô / settochsetôrst - 500rst
600 - sessochsetô / sessochsetôrst - 600rst
700 - septochsetô / septochsetôrst - 700rst
800 - ottochsetô / ottochsetôrst - 800rst
900 - nevochsetô / nevochsetôrst - 900rst
1000 - dessechsetô / dessechsetôrst - 1000rst
10.000 - dess-dessechsetô / dess-dessechsetôrst - 10.000rst
1000.000 - mylion / mylionerst - 1000.000erst
1000.000.000 - mylard / mylarderst -1000.000.000erst