Conlanger

Mônsterior

Język arbastyjski to conlang tworzony dla fikcyjnego państwa, Arabastii, mieszczącego się na wschodzie Półwyspu Iberyjskiego.
Nie jest możliwe zakwalifikowanie go do którejkolwiek z istniejących rodzin językowych; gramatyka jest aprioryczna, ale na wiele jej elementów miały wpływ języki naturalne. Słownictwo natomiast składa się zarówno z wyrazów zapożyczonych (głównie z języków romańskich) jak i apriorycznych. Arbastyjski używa alfabetu łacińskiego wzbogaconego o kilka diakrytyków a zubożałego o litery, które zwyczajnie nie były potrzebne do jego zapisu. Oto i abecadło:

Aa, Bb, Cc, Ċċ, Dd, Ee, Ff, h, Ii, Ll, Mm, Nn, Oo, Ôô, Pp, Qq, Rr, Ss, Tt, Uu, Ûû, Vv, Xx, Yy

Litery, które dodano to: 'ċ, ô, û' a te, które odjęto to: 'g, j, k, w, z'.

Fonetyka: nazwa litery:
a (a) a (a)
b (b/p) be (bɛ/pɛ)
c (x) ses (sɛs)
ċ (ʦ) sis (sis)
d (d/t) de (dɛ/tɛ)
e (ɛ) e (ɛ)
f (f) fíe (fijɛ)
h (nie ma własnego brzmienia; jest używane tylko w wieloznakach) ca (xa)
i (i, j) i (i)
l (l) el (ɛl)
m (m) mes (mɛs)
n (n) nes (nɛs)
o (ɔ) o (ɔ)
ô (dyftong 'wa') o cenuod (ɔ xɛnwɔt)
p (p) pes (pɛs)
q (k spalatelizowane) qu (k.ü)
r (r) res (rɛs)
s (s) sies (sjɛs)
t (t) te (tɛ)
u (u, w) u (u)
û (u:, wu, uw) u cenuod (u xɛnwɔt)
v (v/f) ve (vɛ/fɛ)
x (xs) ex (ɛxs)
y (ɨ) fops (fɔps)

W pisowni arbastyjskiego używa się też wieloznaków:
áu (ã)
ent (ɛ~) na końcu wyrazów, (ɛnt) w pozostałych przypadkach
eu (ü)
éu (ɛw)
ch (k)
chc (ʧ)
chċ (ʧ spalatelizowane)
chs (ʃ)
dh (ʥ)
oe (ɛ)
ôa (ɔ: )
ôan (ɔ~)
ôu (ɔ: )
que (wariant graficzny k spalatelizowanego na końcu wyrazów)
qu (k.ü)
ss (z)
sċ (ss)

W pisowni występują także znaki 'á, é, í, ó, ú', których jednak nie umieszcza się w alfabecie, bowiem służą jedynie do zaznaczenia nieregularności akcentu. Dodam jeszcze tylko, że spółgłoski 'ċ, n, s' nie ulegają palatelizacji, gdy poprzedzają 'i' bądź 'í'.

Przykładowy tekst:

Innosentus I chorévro em e'Albano ner e'Rômé.
Av oemdiso e'ammío entrô e'papa Anastassíoseus I - emtem avseus pontificatusáu av oemdiso Rômian e'diachón. Annys 401-417 esp e'annys entrô avseus e'direxión em e'vrechcys av dyferéd cuestusys entrô qessauod e'dissiplin á liturcí. Av oemdiso entrô e'crusebalsamusorrô pert vrechc corchlo qussédiso at es chsôantirenuod feusse sír banterviôan choveríanys.
Innosentus I ilio parlarédiso pert, er emporté es Apóstolioruod Urbus Centralé.
Av mortéd em e'Rômé á mío pax em e'mortplaċċe ner e'Via Portuensis.

Innocenty I urodził się w Albano koło Rzymu.
Był synem papieża, Anastazego I - podczas jego pontyfikatu był rzymskim diakonem. Lata 401-417 były latami jego urzędowania, w których uporządkował sprawy związane z dyscypliną kościelną i liturgią. Zajmował się także bierzmowaniem, które teraz mogło być udzielane jedynie przez biskupów.
Innocenty I zawsze mówił także, jak ważna jest Stolica Apostolska.
Zmarł w Rzymie i spoczywa na cmentarzu przy Via Portuensis.

20rst Octubreiáu '09 a. á 21erst Novembreiáu '10 a.; versión nûé
Innosentus I chorévro em e'Albano ner e'Rômé.
Av oemdiso e'ammío entrô papa Anastassíoseus I - emtem avseus pontificatusáu av oemdiso Rômian e'diachón. Annys 401-417 esp e'annys entrô avseus direxión em e'vrechcys av dyferéd cuestusys entrô qessauod e'dissiplin á liturcí. Av oemdiso entrô e'crusebalsamusorrô pert vrechc corchlo qussédiso at es chsôantirenuod feusse sír banterviôan choverianys.
Innosentus I ilio parlarédiso pert, er emporté es Apóstolioruod Urbus Centralé.
Av mortéd em e'Rômé á mío pax em e'mortplaċċe ner e'Via Portuensis.

Leto Atryda

Czym różni się "ʧ spalatelizowane" (chċ) od zwykłego (chc)? Skoro mamy już [ʥ] to dlaczego nie ma [ʨ] ?

Poza tym, czy arbastyjski i unerst to dwa warianty, czy poprostu dwie nazwy Twojego conlangu?

pittmirg

1. Czemu nie arabastyjski? Nazwa języka nie jest utworzona od nazwy kraju?

2. Czy "ü" to centralizowane [u] (IPA [ü]), czy chodzi o [y]?

Mônsterior

'Chc' to takie nasze polskie 'cz'.
Miękkie 'cz' występuje np. w wyrazie 'Dechċembre' i wymawiane jest jak włoskie 'ci' (jak w wyrazie 'cielo').
Mogłem użyć zapisu 'chci', ale 'chċ' to taki archaizm, pozostałość po pierwszej wersji języka arbastyjskiego sprzed kilku lat.
Co do nazwy samego języka; wprawdzie rzeczownik to Arabastia (po arbastyjsku Acrabastía), ale przymiotnik to już Arbastian. Po polsku więc dotyczący języka arbastyjskiego to arbastyjski, ale już Arabastii to arabastyjski.
Czyli np. Arabastyjski monarcha dobrze mówi po arbastyjsku.
Mój język zaś tego nie rozróżnia; Arbastian to zarówno nazwa języka, jak i przymiotnik pochodzący od nazwy kraju, a także nazwa jego mieszkańca.
To samo zdanie po arbastyjsku będzie brzmiało: Ápsavvus Arbastian parlaré em Arbastian e'locucent mer ássare.
Unerst to nazwa arbastyjskiego używana tylko na tym forum do tego momentu. Od tej pory używam wyłącznie nazwy 'arbastyjski'.
Różnice między unerstem a arbastyjskim wiążą się z tym, że trochę sobie poreformowałem Wink

'Eu' to coś pomiędzy niemieckim umlautem a 'i'.

BartekChom

Mônsterior

Wow, aż musiałem pochwalić Twojego posta z wrażenia, bo mile zaskoczyła mnie taka dociekliwość Smile

Hmm, 'eu' to raczej typowy niemiecki umlaut, ale na sylabę, w której ten dźwięk występuje, często pada akcent przez co 'eu' jest iloczasowe i trochę przypomina w wymowie 'i'. A czasem, gdy coś czytam po arbastyjsku na głos, 'eu' brzmi po prostu jako 'i'.

BartekChom

Dziękuję.

Mônsterior

Nie, mój błąd. Smile

'q' to [ kʲ ] a [ k.ü ] oznacza [ kʲy̜].

Mônsterior

Zaimki osobowe i rodzajnik

Język arbastyjski rozróżnia, jak większość języków europejskich, dwie liczby gramatyczne; pojedynczą i mnogą.
Oto arbastyjskie zaimki osobowe:

l. poj.
1) ja - io
2) ty - so
3) on - av, ona - ell, ono - ett

l.mn.
1) my - no
2) wy - vo
3) oni - avés, one - ellés, ona - ett

Jak łatwo się domyślić, w każdej z liczb występują trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki.
Podział na rodzaje jest naturalny - rzeczowniki żywotne (ludzie i zwierzęta) zawsze występują w rodzaju męskim lub żeńskim. Nieżywotne zaś (rośliny, obiekty, uczucia, zjawiska itd.) zawsze mają rodzaj nijaki.

Felrys - mężczyzna (r. męski, gdyż da się stwierdzić płeć)
Delisċoûs - kobieta (r. żeński)
Chorior - chłopak (r. męski)
Fosċía - dziewczyna (r. żeński)
Ifer - krzesło (r. nijaki, gdyż nie da się stwierdzić płci)
Lunus - poniedziałek (r. nijaki)
itd.

Jak więc widać, żeby określić rodzaj danego rzeczownika, trzeba wiedzieć, co on oznacza. Nie ma żadnych charakterystycznych końcówek itp., choć występuje jeden rodzajnik.
Jest to rodzajnik 'la', nadający rzeczownikowi rodzaj żeński i używany do stworzenia żeńskiej formy nazwy zwierzęcia.
Chodzi o coś takiego;

lew - lwica
kot - kotka
komar - komarzyca

W arbastyjskim działa podobny mechanizm:

etchique - wróbel, la etchicha - wróblica
otym - orzeł, la otyma - orlica

Prócz rodzajnika do męskiej formy wyrazu dostawić należy -a. Nie stosuje się natomiast elizji i niezależnie od tego, czy rodzajnik poprzedza wyraz w liczbie pojedynczej czy też mnogiej, ma formę 'la'.
Trochę inaczej jest z nazwami ludzi. Tu nie używa się rodzajnika, ale po prostu dostawia literę 'a'.

Dillchsôantirían - nauczyciel, dillchsôantiríana - nauczycielka
Achsliop - kolega, achsliopa - koleżanka

Mônsterior

Przypadki

W arbastyjskim przez przypadki odmieniają się tylko rzeczowniki, zaimki osobowe i niektóre zaimki z innych grup. Opis przypadków będzie bardzo nieskładny, gdyż nie mam jeszcze dla nich nazw i ciągle opracowuję ich strukturę. Generalnie przedstawia się ona tak:

a) dla rzeczowników:
- Mianownik/Biernik/Wołacz
- Dopełniacz
- Celownik/Narzędnik/Miejscownik

b) dla zaimków osobowych
- Mianownik/Wołacz
- Dopełniacz
- Celownik/Narzędnik/Miejscownik
- Biernik

Żeby łatwiej było zaprezentować odmianę zaimków osobowych przez przypadki, przedstawię ją, używając polskiego schematu:

l.poj.

Mônsterior

Teraz, na logikę, powinienem przedstawić rzeczownik, ale ta część mowy po ostatnim moim reformowaniu jest ciągle w powijakach, więc pozwolę sobie zaprezentować...

Akcent

W arbastyjskim akcent jest dynamiczny, ale bywa też iloczasowy. Jest ruchomy pod względem morfologicznym, oksytoniczno-paroksytoniczny (nie da się tego stwierdzić jednoznacznie, gdyż równie często pada na przedostatnią jak i ostatnią sylabę wyrazu).
Zdarzają się też jednak wyrazy, w których akcent pada na daną sylabę nie według reguł; słowem w arbastyjskim akcentowana może być każda sylaba, ale akcentu graficznie nigdy nie zaznacza się, jeśli pada on w danym wyrazie na sylabę przedostatnią. Do zaznaczenia nieregularnego akcentu używa się znaków: á, é, í, ó, ú.
W arbastyjskim samogłoski to a, e, i, o, u, y. Dlaczego więc nie używa się ý'?
Bo akcent nigdy, przenigdy nie pada na samogłoskę 'y'.
Litery specjalne:
- ô jest bardzo specyficzne. Nie dość że jest dyftongiem, to jeszcze obdarzonym własnym akcentem. Jeśli w jakiejś sylabie występuje 'ô', akcent pada właśnie na nią. Jeśli jest inaczej, zaznaczone będzie to w pisowni poprzez á, é, itd.
- í nie służy jedynie do zaznaczenia akcentu sylaby, w której występuje. Jeśli stoi przed samogłoską, odróżnia ją od takiej, przed którą występowałoby zwyczajne 'i'. Np. -ia przeczytamy jako "-ja", a -ía jako "-ija". í nigdy nie występuje przed ani po 'y'.

Przykłady wyrazów z akcentem graficznym:
- ápsavvus (król)
- espésialor (specjalność)
- Poloní (Polska)
- polisión (policja)
- tusċúnusa (urok)

Mônsterior

Bezokolicznik

Każdy arbastyjski czasownik jest w bezokoliczniku poprzedzany przez przedrostek 'at'.

'At' to odpowiednik angielskiego 'to', niemieckiego '-en', polskiego '-ć' itd.
Podstawową jednak różnicą między angielskim 'to' i arbastyjskim 'at' jest to, że w słowniku 'to' można pominąć. W arbastyjskim natomiast 'at' przed bezokolicznikiem musi występować zawsze, a jego nieużycie jest błędem, bo to tak, jakby np. w polskim słowniku napisać 'słucha' zamiast 'słuchać', 'widzie' zamiast 'widzieć' itd.

Jeśli więc otworzymy słownik polsko-arbastyjski i sprawdzimy hasło 'robić', przeczytamy, że jest to 'at derveré', myśleć 'at tcontíu', żyć 'at orté' itd.
'At' nie wpływa natomiast na spis alfabetyczny wyrazów. At derveré, at tcontíu i at orté znajdziemy pod literą, odpowiednio, d, t oraz o.

Hapana Mtu

Mônsterior

O tym będę pisał szerzej w notatkach o czasowniku, ale teraz tylko przybliżę, że czasowniki zakończone na 'é' nie odmieniają się przez osoby.
Czyli samo derveré oznaczałoby robię, robisz, robi itd.
W każdym razie dla Arabastianina nieumieszczenie tego 'at' przed jakimkolwiek bezokolicznikiem byłoby bardzo dziwne. A według normy niepoprawne i naganne Wink

PS A różnica nie dotyczy tylko słownika, bo w angielskim są choćby czasowniki modalne, po których 'to' się nie używa, a w arbastyjskim zawsze, jeśli chcemy użyć bezokolicznika, musimy napisać bądź powiedzieć 'at' przed czasownikiem.

Mônsterior

Czasownik

A) CZASOWNIKI REGULARNE

W języku arbastyjskim czasowniki dzielą się, przede wszystkim, na regularne i nieregularne.
Nie występuje zaś podział na czasowniki dokonane i niedokonane; o tym, czy dana czynność została zakończona czy też nie, informują czasy, których jest pięć:

- przeszły ciągły (np. Jechałem do Krakowa samochodem)
- przeszły (np. Przyjechałem do Krakowa samochodem)
- teraźniejszy (np. Jadę/Jeżdżę do Krakowa samochodem)
- przyszły (np. Pojadę do Krakowa samochodem)
- przyszły ciągły (np. Będę jechał do Krakowa samochodem)

Rozróżniamy trzy grupy czasowników regularnych, jeśli chodzi o ich końcówkę. Są to czasowniki zakończone na:

a) -íu (np. at ponechsortíu, at tontíu, at vestíu)
b) -é (np. at avanteré, at parlaré, at atisé)
c) -rt (np. at axeptart, at direcert, at abdicart)

PS Omówienie każdej z grup nastąpi w najbliższych dniach.