Conlanger

Hapana Mtu

1. Z historii.
Nazwa qathoaš’qan oznacza „człowieka honoru” lub „lud honoru” (qathoaš'is to honor). Lud ten zamieszkuje znajdującą się w połódniowo-centralnej części kontynentu "Hafał" Wyžynę Kathoaszkaňską. Od północy, wschodu i północnego zachodu otaczają ją góry, na południu i zachodzie rozpościera się džungla. Centralną część wyrzyny zajmuje žedba'mqi czyli „jezioro”, nazwane przez podróžnikow z Fałka „Rdzawym Jeziorem” (tarakaňskie Равліне Еѕеро, szindadzkie Ržavě Ezerú, noczulskie Dor Anxharkåxt Nůhr) od czerwonawego koloru nadawanego wodzie przez tamtejszy rodzaj gliny.

-państwo qathoaš’qan.
Antropologicznie ludność Kathoaszkaňska naležy do „rasy szarej” jak nazywają ją mieszkaňcy Vałka, w odróžnieniu od własnej „rasy białej”. Są stosunkowo niscy; średnio męžczyzna 1.60 kobieta 1.57, szaroocy, skóra pomiędzy indonezyjczykiem a latynosem, włosy ciemne, proste, szyje nieco grubsze niž Europejczyk. Reasumując: wyglądają jak wszystkie ludy Hafał.
Społeczeňstwo kathoaszkaňskie składa się z czterech mathfeis’das „klas”: grdhtqoamq’fa „rdzawi”, czyli prawdziwi, pełnoprawni Kathoaszkanie (w tym kapłani, wodzowie i członkowie Rady Klanów), oaleq’fa „czarni”, niewolnicy, wyzwoleňcy i przybysze, godhes’fa czyli „brudni”, są to grdhtqoamq’qan, którzy za zdradę zostali wyrzuceni ze społeczeňstwa (jest to najsurowsza kara, jaka može spotkać Kathoaszkana) oraz serloaš’fa „białe” czyli wieczne dziewice (o nich więcej za chwilę).
Kathoaszkanie (członkowie klasy grdhtqoamq’fa) dzielą się na 23 mqordtqan'nerq „klany” (było ich 24, ale kiedyś klan osiemnasty žingtuatq’faf dopuścił się niesubordynacji, w wyniku czego wszyscy jego członkowie zostali zabici). W 20 klanach panuje partiarchat, w 3 matriarchat. Małžeňstwo wewnątrz klanu zawiera się za zgodą rodzica płci dominującej, na ślub pomiędzy klanami trzeba uzyskać zgodę ointuiq'qan „głowy klanu” (najstarszej/ego). Od porozumienia „głów” zaležy tež, do którego klanu będą naležeć nowožeňcy.
Najwyžszym organem władzy u Kathoaszkanów jest mqordtqan'ta „Rada Klanów”. Składa się ona ze 144 członków, zwanych žervbuang'qan. Początkowo každy klan posiadał sześciu członków, z czasem, dzięki zagrywkom politycznym i demografii, równowaga została zachwiana. Głównym warunkiem, aby klan mógł wprowadzić nowego przedstawiciela na miejsce starego, jest równogegłe oddelegowanie jednej dziewicy do klasy serloaš’fa. Zamieszkuje ona w Pałacu Dziewic serloaš’nerq. Co wažne, žycia žervbuang'qan i jego/jej serloaš’qan są ze sobą ściśle powiązane – jeśli jedno zginie, drugie musi tež zginąć (popełnia samobójstwo bądź zastaje zabite). Zwažywszy, že członkowie Rady są zwykle starsi od Dziewic, žycie tych drugich nie jest zbyt udane. Zdažało się, že ktoś zakradał się do Pałacu Dziewic i zabijał serloaszkankę, žeby pozbyć się przeciwnika politycznego.
Kathoaszkanie mają przykry zwyczaj napadania na inne ludy, grabienia ich i dokonywania na nich krwawych rzezi. Poniewaž na samej wyžynie obcych ludów jest mało (ci z oaleq’fa są dość zasymilowani, mówią po kathoaszkaňsku, nie posiadają jedynie praw obywatelskich), oddziały Kathoaszkanów zapuszczają się na łowy do džungli na połódnie i wschód. I właśnie z opowiści zamieszkujących džunglę i wschodnie wybrzeže plemion Luri i Smiri dowiedzieli się o Kathoaszkanach Valkorczycy. Jako pierwsi przybysze z Valkea Korppi dotarli do Kathoaszkanii w roku 2717 (obecnie mamy rok 2759) członkowie tarakaňsko-noczulsko-szindadzkiej ekspedycji badawczej Niedźwiedzi Dom (tar. Лошоте Казо), w tym szindadzcy geografowie Valdemar i Ivona Kotovscy, tarakaňska bioložka Ско Күпчіхо, waldeňski lingwista Micaellas Cossis, tarakaňska pisarka-podróžniczka Ијво Нівінічо ДуҐлаво (autorka wspomnieň z podróžy “депра Равліне Езеро“ – “Nad Rdzawym Jeziorem”) oraz doborowa kompania noczulska pod wodzą porucznika Dåmerkåppa Gnidolla.
W chwili obecnej Kathoaszkanie są dla świata wciąž jeszcze tajemnicą. Od czasu gdy w 2723 požegnał się z žyciem niejaki Віћхо Праґоно (zauwaža ktoś podobieňstwa do św. Wojciecha?), nikt z Valkorczyków nie prubował brać się za cywilizowanie Kathoaszkanów.[/img]

Hapana Mtu

2. Język
a)fonetyka i fonologia

Głoski kathoaszkaňskie posiadają stopieň fonologiczny (patrz: nižej) i wartość fonologiczną, która obrazuje, na ile dana głoska jest uwažana za wažną.

Samogłoski stopnia pierwszego to: i a r oraz e o u będące wariantami samogłoski pustej z róžnymi podstawnikami (w oryginalnym piśmie kathoaszkaňskim są oznaczane jednym znakiem, z róžnymi „diakretykami“).
Stopieň drugi tworzymy przez dodanie podstawnika do samogłoski stopnia pierwszego. Mamy więc: ei oi ui ea oa ua er or ur ee oo uu.
Stopieň trzeci ma podwojony podstawnik, nie osiąga go samogłoska pusta. Samogłoski tego stopnia to eei ooi uui eea ooa uua eer oor uur.
Stopieň zerowy samogłosek ma postać bardzo krótkiej samogłoski, pisanej h.

W nominalnych formach wyrazów występują tylko samogłoski pierwszego i drugiego stopnia, z wyłączeniem oo ee uu. Pozostałe pojawiają się tylko w odmianie (koňcówki, nagłos wyrazu w bierniku i części wyrazów negowanych).

Spółgłoski stopniują się następująco (stopnie I II i III)
v – b – hb
f – p – hp
d – dh – hdh
t – th – hth
s – tq – htq
z – tg – htg
q – š – hš
g – ž – hž
mq – ng – hng
m – n – hn
stopieň zerowy jest zawsze h

W wymowie dh i th to angielskie this i think, tq i tg polskie c i dz, š ž jak sz i ż, mq i ng wymawia się jak mk i ng, samo q to k, zaś h jest rodzajem przydechu.

Formy stopnia trzeciego i zerowego spółgłosek pojawiają się tylko w pozycji nagłosowej, albo w bierniku albo przy negacji.

Łączniki
Występują między samogłoskami, traktuje się je jako efekt uboczny spotkania samogłosek, nie jako osobne fonemy. Stąd ich wartość fonologiczna wynosi zero. Oznacza się je przez h lub l (decydują o tym drobne róžnice, wychwytywalne dla ucha Kathoaszkanów, nie rozgryzione jednak przez naukowców z Valkoru).

b)budowa wyrazu
Wyraz Kathoaszkaňski ma ściśle określoną liczbę sylab w zaležności od tego, jaką jest częścią mowy.
Jedna sylabę mają zaimki, spójniki, przyimki i liczebniki główne.
Dwie sylaby mają wyrazy tak i nie oraz liczebniki porządkowe.
Trzy sylaby mają rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki i czasowniki.
(Cztery sylaby mają czasowniki w formach czasów, ale poniewaž wartość fonologiczna ostatniej sylaby nie przekracza półtora, przyjęło się ją traktować jak pojedynczą sylabę.)

c)deklinacja – obejmuje dziewięć przypadków
Nominativus – kto, co?
Genetivus – czyje?
Destinativus – dla kogo, komu na zysk?
Contrdestnativus – od kogo, komu na stratę?
Instrumentalis – kim, czy?
Comitativus – wraz z kim, czym?
Dativus – ku czemu, dokąd?
Ablativus – od czego, skąd?
Accusativus – kogo, co?

Przypadki od Genetivusa do Ablativusa otrzymujemy przez zmiany w obrębie ostatniej (trzeciej) sylaby wyrazu (w piśmie oddzielona od reszty apostrofem), biernik wymaga podwyższenia stopnia fonologicznego pierwszej głoski w wyrazie.
Dla przykładu odmiana popularnych koňcówek: imorq'qan „człowiek“, zaqa'dr „ogieň“ thrneq’faš „wielki“.

Nom - imorq'qan - zaqa'dr - thrneq’faš
Gen - imorq'šea - zaqa'der - thrneq’pa
Des - imorq'qeat - zaqa'drt - thrneq’fea
Con - imorq'qoam - zaqa'dur - thrneq’foa
Ins - imorq'qan - zaqa'dhor - thrneq’faš
Com - imorq'qamth - zaqa'dorth - thrneq’faš
Dat - imorq'qeam - zaqa'drt - thrneq’fa
Abl - imorq'qoam - zaqa'dhur - thrneq’foa
Acc - eimorq'qan - tgaqa'dr - hthrneq’faš

Nie ma zasady, jakiego podstawnika naležy užywać, przy podwyžszaniu poziomu fonetycznego słów zaczętych od i a r.

Oraz zaimki r „ja“ va „on, ona, ono“
Nom r va
Gen er vua
Des er vua
Con ur voa
Ins or vea
Com orth veath
Dat er vua
Abl ur voa
Acc er ba

Nie występują kategorie rodzaju i liczby. Možna zaznaczyć tylko istnienie zaimków bamq „my“ i rzadkiego vang „oni, one“. Koňcówki rzeczowników stanowią w pewnym sensie przydział klasowy (das to zwykle miejsca, qan – osoby).

d) koniugacja
Formy podstawowe czasownika (czas teraźniejszy pewny) mogą mieć trzy koňcówki: o u e (ewentualnie poprzedzone łącznikiem).
Istnieje sześć czasów: teraźniejszy/przeszły/przyszły x pewny/potencjalny.
Formy czasów powstają przez dodanie do bezokolicznika odpowiednio:
ø – teraźniejszy pewny (forma podstawowa)
le – przeszły pewnym
la – przyszły pewny
hr – teraźniejszy potencjalny
he – przeszły potencjalny
ha – przyszły potencjalny
Czasów pewnych užywamy, gdy jesteśmy pewni wydaženia, potencjalnych, gdy są to nasze przypuszczenia, lub gdy nie do koňca wierzymy w daną informację.

O osobie decyduje podmiot zdania.

e)liczebniki

Kathoaszkanie mają system dwunastkowy
1 eis
2 nis
3 gis
4 uz
5 thar
6 vaš
7 verš
8 oap
9 amq
10 irdh
11 beam
12 dgurg
13 dgurg fel eis
14 dgurg fe nis
15 dgurg fe gis
24 nis dgurg
25 nis dgurg fel eis
144 voith
1728 biš
20736 žverdh

Pojęcie zera w matematyce kathoaszkaňskiej nie istnieje.
Wyraz fe(l) „i“ przyjmuje koňcowe -l, gdy następny wyraz zaczyna się od samogłoski.
Liczebniki główne są nieodmienne, porządkowe przyjmują do ostatniego członu koňcówkę przymiotnikową 'faš i odmieniają się jak przymiotnik.

f)szyk wyrazów

Grupa syntaktyczna:
Wyraz opisywany, wyraz opisujący.

Zdanie oznajmiające:
Podmiot, dopełnienie, orzeczenie.

Zdanie pytające:
Orzeczenia, podmiot, dopełnienie.

g)potwierdzenie i negacja
Słowo „tak“ to orhor, „nie“ – uahoa. Tego drugiego wyrazu w praktyce užywa się tylko w odpowiedzi na pytanie i przed biernikiem. We wszystkich innych przypadkach negowanie wyrazu odbywa się przez obniženie stopnia fonologicznego pierwszej głoski wyrazu.
Np. rgvuimq’e „wierzyć“, hgvuimq’e „nie wierzyć“, dingus'is „wilk“, hingus'is „niewilk“, uaša’faš „piękny“, aša’faš „niepiękny“.
Ale: r uahoa hingus'is ordhman'e „uderzam niewilka“

Hapana Mtu

3. Sentencja na koniec

Thrpoim'is tqomaf'qeat drhoe'lo qathoaš'faš – nienawiść do wroga jest dobra. Słynne zdanie odnotowane w „Nad Rdzawym Jeziorem“, wypowiada je młody chłopak z klanu IX šoažurp’faf, spytany o sens napadów na Luri i Smiri.

Słówka
thrpoim'is – nienawiść
tqomaf'qan – wróg
drhoe'lo – być
qathoaš'faš – dobry, honorowy

Hapana Mtu

Klany Qathoaš’qan – procentowy udział w społeczeństwie – liczba przedstawicieli w radzie

1 mrdeiq’faf♂ - 4% - 9
2 eahrg’faf♂ - 1% - 2
3 ilor’faf♂ - 7% - 3
4 zeagitq’faf♂ - 2% - 12
5 nqonqer’faf♂ - 2% - 3
6 šimqrz’faf♂ - 3% - 7
7 vagoitq’faf♂ - 3% - 12
8 veangrt’faf♀ - 9% - 11
9 šoažurp’faf♂ - 5% - 7
10 grhimq’faf♂ - 8% - 5
11 ašea’faf♀ - 0% (19 osób) - 1
12 eaqath’faf♂ - 4% - 6
13 bornorž’faf♂ - 1% - 2
14 ealorth’faf♂ - 1% - 1
15 itim’faf♂ - 4% - 6
16 pathr’faf♂ - 5% - 5
17 dgertipt’faf♂ - 5% - 24
18 žingtuatq’faf♂ - 0% - 0
19 tqrgor’faf♂ - 2% - 4
20 noamqerš’faf♂ - 6% - 3
21 žuafturž’faf♂ - 8% - 5
22 qeahrt’faf♂ - 12% - 6
23 uizerq’faf♀ - 7% - 6
24 trthqoadh’faf♂ - 2% - 4

♀ - matriarchat
♂ - patriarchat

Prawo klanowe (ciekawostki):
1. Gry hazardowe (w tym zakładanie się) – w klanach 1, 2, 3, 5, 7, 11, 12, 14, 19, 21 i 23 karane śmiercią, w 4, 6, 9, 10, 15, 20 i 22 banicją – przyczyny tak restrykcyjnej polityki wobec hazardu tkwią w nieprzyjemnych doświadczeniach z przeszłości, gdy na skutek zakładu klan 22 stracił cały swój majątek.
2. Starsi chłopcy mogą trenować się na młodszych w obowiązkach poślubnych w klanach 4, 5, 12, 13, 15 i 22, w klanach 16 i 23 dotyczy to tylko biologicznego rodzeństwa, w klanie 17 za ten sam uczynek grozi banicja.
3. Trzymanie w domu psa dozwolone jest tylko w klanach 8, 11 i 17, w innych jest to dyshonor, przy czym karalne jest tylko w klanie 5 – przez obcięcie palca.
4. Wewnętrzny kodeks klanu 11 zabrania rodzicom bicia dzieci po głowie, prawo klanów 17 i 21 mówi tylko o oczach, w pozostałych panuje w tej materii swoboda
5. Mężczyźni klanu 19 maja obowiązek nosić kolczyki w nosie i uszach, zaś w klanie 2 jest to karane śmiercią
6. Członkowie 7-ego klanu śpią zwróceni twarzą ku wschodowi, 20-tego nie mogą ubierać się na fioletowo, a 10-tego jeść termitów.
7. Za dorosłego najwcześniej jest się uznawanym w klanie 12 – tam wyznacznikiem jest umiejętność mówienia, najpóźniej w 17 – w wieku lat 32 lub po stracie obojga rodziców; w klanach 13 i 19 datę osiągnięcia dorosłości wylicza się z pozycji gwiazd – zwykle wypada między 12-tym a 21-szym rokiem życia.
8. Każdy klan przyjmuje sobie jakieś zwierzę lub roślinę jako patrona – zabicie lub zniszczenie takiego stworzenia karze się okaleczeniem, banicją lub śmiercią. W klanie 5 świętym stworzeniem jest mucha.
9. Zajmowanie się muzyką dozwolone jest w klanach od 1 do 10, rysunkiem od 12 do 16 i od 22 do 24, klany od 17 do 21 specjalizują się w rzeźbie. Klan 11 ma tu najlepiej – może wszystko.
10. W klanie 23 ogień rozpalać może tylko kobieta, w 3-cim klanie do obowiązków męża należy szycie odzienia dla żony.
11. W klanie 11 (ci to się lubią wyróżniać...) dorosły syn może zaspokajać potrzeby seksualne matki pod nieobecność ojca. W większości innych klanów groziłyby mu okaleczenie i banicja.
12. Wielożeństwo – o dziwo – zabronione jest wszędzie.
13. Prawo klanu 20-tego zabrania dłubania w nosie, w uszach i w pępku.
14. Klan 13 zabrania być nagim publicznie. Co znamienne, to prawo respektuje spora większość społeczeństwa, nie tylko bornorž’qan.
15. W klanie 4-tym zabronione jest... mruganie. W praktyce jednak przymyka się na to oko.
16. Małe uświadomienie: kara banicji jest uważana za gorszą od śmierci czy okaleczenia.

Hapana Mtu

Uwaga - zmiana! Hapana Mtu znudził się ten język i jeżeli ktoś chce go przejąć, to MOŻE!