Conlanger

milosz

LEKCJA PIERWSZA
Dźwięki, sylaby, akcent, iloczas.

Zanim zacznę jakiekolwiek tłumaczenie czegokolwiek - musicie nauczyć się poprawnie wymawiać poszczególne litery. Zamieszczony poniżej spis liter, nie zawiera dźwięków, które pozostały nie zmienione w stosunku do języka polskiego. Są to wszystkie podstawowe litery alfabetu łacińskiego.

SAMOGŁOSKI

ā - czytamy jak długie "a", jak a w "Ala"
ă - czytamy jak krótkie "a", jak a w "Magazyn"
ē - czytamy jak długie "e", jak e w "Mleko"
ĕ - czytamy jak krótkie "e", jak e w "Lek"
ī - czytamy jak długie "i", jak i w wyrazie "Liljowy"
ĭ - czytamy jak krótkie "y", jak y w "Rym"
ō - czytamy jak długie "o", jak o w "Motor"
ŏ - czytamy jak krótkie "o", jak o w "Woda"
ū - czytamy jak długie "u", jak ó w "Mózg"
ŭ - czytamy jak krótkie "u", jak u w "Fryzura"

DWUGŁOSKI

ae - czytamy jak "aj", jak aj w "Ganiaj"
oe - czytamy jak "oj", jak oj w esperantskim "instruistoj"
ei - czytamy jak "ej", jak ej w "Rybowej"
ui - czytamy jak "uj", jak ój w "Stój"
au - czytamy jak "ał", jak ał w "Dawał"
eu - czytamy jak "eł", jak eł w "Wełtawa"
ăe - czytamy jak krótkie "aj", jak aj w "Daj"
ŏe - czytamy jak krótkie "oj", jak oj w esperantskim "Floroj"
īe - czytamy jak długie "je", jak je w słowje "Jest"

SPÓŁGŁOSKI

c przed e, i, y, ae, oe - czytamy jak "s", jak s w "Ser"
c gdzie indziej - czytamy jak "k", jak k w "Kot"
g przed e, i, y, ae, oe - czytamy jak "dż", jak dż w "Dżdżu"
g gdzie indziej - czytamy jak "g", jak g w "Groteska"
r - czytamy jak twarde "r", jak r w niemieckim "Recht"
v przed e, i, y, ae, oe - czytamy jak "u", jak u w "Lud"
v gdzie indziej - czytamy jak "w", jak w w "Wino"
w - czytamy jak "ł", jak ł w "Łyżka"
ch - czytamy jak "k" z naciskiem, jak k w niemieckim "Kaufhaus"
ph - czytamy jak "p" z naciskiem, jak ph w angielskim "Antrophology"
th - czytamy jak "t" z naciskiem, jak t w angielskim "Time"
gn po samogłosce - czytamy jak "ni", jak ni w "Nicość"
ti między samogłoskami - czytamy jak "cj" lub "tsj", jak cj w "Akcja"

Tłumaczenie nazw własnych na ten język musi więc podlegać pewnym zasadom:

- Litery „k” ulegają zamianie na „c”, nie dochodzi do niej jednak gdy „c” miałoby się znajdować przed przed e, i, y, ae, oe.
- Litery „ej”, „aj”, „ał”, eł”, „ń/ni, itp. ulegają zamianie na „ei” „ae”, „au”, „eu”, "gn" itd.

Litery podwójne czytamy dłużej.

POZOSTAŁE LITERY

a - czytamy jak "a", jak a w "Dania"
b - czytamy jak "b", jak b w "Berek"
d - czytamy jak "d", jak d w "Dom"
e - czytamy jak "e", jak e w "Nerki"
f - czytamy jak długie "f", jak f w "Fala"
h - czytamy jak krótkie, miękkie "h", jak h w "Hieroglify"
i - czytamy jak "i", jak i w "Iglo"
j - czytamy jak "j", jak j w "Już"
k - czytamy jak "k", jak k w "Ekran"
l - czytamy jak "l", jak l w "Lodówka"
m - czytamy jak "m", jak m w "Malta"
n - czytamy jak "n", jak n w "Nos"
o - czytamy jak "o", jak o w "Olimp"
p - czytamy jak "p", jak p w "Paliwo"
s - czytamy jak "s", jak s w "Smycz"
t - czytamy jak "t", jak t w "Talia"
q - czytamy jak "k", jak k w "Kiwi"
u - czytamy jak "u", jak u w "Uroda"
x - czytamy jak "ks", jak x w angielskim "Axe"
y - czytamy jak "y", jak y w "Mysz"
z - czytamy jak "z", jak z w "Zmora"

DWUZNAKI

qu przed samogłoską - czytamy jak "kf", jak qu w łacińskim "quo"
qu przed spółgłoskami - czytamy jak "ku", jak ku w "Kubek"

ILOCZAS

Występuje tu coś takiego jak Iloczas - rozróżnienie pomiędzy samogłoskami długimi i krótkimi. Samogłoska długa oznaczana jest kreską nad literą (ˉ), zaś samogłoska krótka - łukiem (˘). Języki posiadające iloczas dzielą się na morowe i niemorowe. Mój język jest językiem morowym, to znaczy najmniejszą jednostką długości iloczasowej jest mora (postój): głoska krótka trwa jedną morę, głoska długa - dwie mory.

SYLABY

Sylaba składa się z samogłoski lub dwugłoski (dyftongu), któremu może (ale nie musi) towarzyszyć jedna lub więcej spółgłosek. Uważamy sylabę za krótką, jeśli tworząca ją samogłoska była krótka (dwugłoski są zawsze długie), zaś długą - jeśli była skupiona wokół samogłoski długiej lub dwugłoski.

Istnieje kilka głównych zasad, dotyczących podziału wyrazów na sylaby:

1) Spółgłoska znajdująca się pomiędzy dwoma samogłoskami tworzy sylabę z samogłoską następującą po niej: La se | mai | ne
2) Granica sylaby przebiega między dwoma powtórzonymi spółgłoskami: stel | la.
3) Słowa złożone dzieli się według ich elementów składowych: dis | plenus.

AKCENT

Występuje tu Prawo przedostatniej sylaby (zgłoski), mówiące o tym, że:
Akcent w wyrazie pada na sylabę przedostatnią jeżeli jest ona długa. Jeżeli jest krótka, akcent przesuwa się na sylabę trzecią od końca.

milosz

LEKCJA DRUGA
Liczebniki.

Przybierzcie więc miny Pitagorasów i poznajcie świat liczb...

LICZEBNIKI PODSTAWOWE (ich tematy):

unu - jeden
dua (duo) - dwa
triă (tri) - trzy
quăttre (quă) - cztery
cinque (cin) - pięć
seis (six) - sześć
septī (sep) - siedem
octī (octem) - osiem
nevīe (nun) - dziewięć
dec - dziesięć
vici - dwadzieścia
trigint - trzydzieści
quattrōginta - czterdzieści
quinvīnta - piędziesiąt
sexagīnte - sześćdziesiąt
septīuare - siedemdziesiąt
octavīa - osiemdziesiąt
nogncentā - dziewięćdziesiąt
centimo - sto
millte - tysiąc
dua millte - dwa tysiące

LICZEBNIKI ROZWINIĘTE
Czyli takie jak na przykład "jedenaście", powstają poprzez połączenie podstawowego liczebnika porządkowego z dowolną liczbą dziesiętną i dodaniu do nich końcówki "-im":

primadecim - jedenaście
secondidecim - dwanaście

itd.

LICZEBNIKI PORZĄDKOWE

Podstawowe liczebniki porządkowe:

prima - pierwszy
secondi - drugi
tretti - trzeci
quăttor - czwarty
quintŭs - piąty
sextŭs - szósty
sĕptimŭs - siódmy
octavī - ósmy
nōgnus - dziewiąty
decimus - dziesiąty

Sposób tworzenia rozwiniętych liczebników porzątkowych:

Inne liczebniki porządkowe powstają poprzez dodanie do liczby przyrostka "-mus". UWAGA - jeżeli liczba kończy się na literę "m" lub "n" to traci ją w liczebniku porządkowym, a jeżeli kończy się na inną spółgłoskę to dodaje się liczebnikową samogłoskę łączącą czyli "i", np:

primadecim --> primadecimus

trigint --> trigintimus

LICZBY SETNE
(Mogą ulec zmianie!)

Tworzymy je poprzez dodanie do tematu liczb podstawowych, przyrostka "-centi" (prócz liczby sto!), np:

duocenti - dwieście
tricenti - trzysta
quăcenti - czterysta
cincenti - pięćset

INNE (tzw. ROZBUDOWANE) LICZBY

Tworzy się je podobnie jak w języku polskim, np:

871 932 - la octemcenti septīuare unu nuncenti trigint dua

UWAGA - Przed każda Rozbudowaną Liczbą występuje żeński rodzajnik określony, la.

UWAGA - Tylko liczebniki podstawowe odmieniają się przez przypadki.

milosz

LEKCJA TRZECIA - WSTĘP
Koniugacja czasownika być.

W tym wstępię przedstawię (nieregularną) koniugację czasownika być w wszystkich pięciu czasach.

1) Czas teraźniejszy - Tempo delli Presens.

īe sum
tu es
is / ea / id est

nos somos
vos esteis
eas sud

2) Czas przyszły bliski - Tempo delli Futŭrito Modi.

īe ero
tu ereis
is / ea / id ereit

nos erimos
vos eritos
eas eront

3) Czas przyszły daleki - Tempo delli Futŭrito Gene.

īe fuēro
tu fuērēis
is / ea / id fuēreit

nos fuērimos
vos fuēritos
eas fuēront

4) Czas przeszły niedokonany - Tempo delli Passo Impērfectto.

īe foi
tu foisti
is / ea / id foit

nos fuimos
vos foistis
eas fueront

5) Czas przeszły dokonany - Tempo delli Passo Pērfecto.

īe era
tu eras
is / ea / id erat

nos eramos
vos eratos
eas erant

Przykładowe zdania:

1) sum elegănte - jestem elegancki.
2) ereit ui sur hora della septīa - będzie tu o godzinie siódmej.

milosz

LEKCJA TRZECIA
Czasowniki

Czasowniki są wyrazami, które mówią o różnych wykonywanych czynnościach. Istnieją cztery typy czasowników – czasowniki typu U, E, A, I, M, N, L i R. Te typy są jednocześnie ostatnimi literami w temacie czasownika. Wszystkie końcówki (przyrostki) należy dodawać do tematu danego czasownika, nie do jego bezokolicznika. Podczas wymieniania poszczególnych końcówek, ich kolejność jest zależna od typu czasownika do jakiego można je dodać. W kursie są one wymieniane w kolejności U, EL, AIM, RN. Bezokoliczniki danych czasowników tworzymy dodając do ich tematu następujące końcówki:
U + o
E + i
A, I + u
R + i

Czasy czasowników.
Czasownik może przybrać formę jednego z pięciu czasów, przy czym jego koniugacja w każdym z nich ulega zmianie, lecz nadal polega na dodaniu do tematu czasownika odpowiedniej końcówki, różnej dla każdej osoby. Te czasy to:

1) Czas Teraźniejszy (Tempo delli Presens) - wyraża równoczesność czynności z momentem mówienia. Temat czasownika przybiera następujące końcówki:
l. pojedyncza I + o, m, r, or
II + s, ros, ris, esso
III + t, to, tu, tur

l. mnoga IV + mos, mon, emos, mus
V + tos, mini, mino, esse
VI + nom, non, nur, nor

2) Czas Przyszły Bliski (Tempo delli Futŭrito Modi) – wyraża przyszłość czynności. Temat czasownika może przybrać (bez względu na „typ” ), poniższe końcówki:
l. pojedyncza I + arre
II + erre
III + arri, arro

l. mnoga IV + amos, amas, mis
V + erret, errio, tis
VI + arrit, arrio, nis

3) Czas Przyszły Daleki (Tempo delli Futŭrito Gene) – wyraża odległą przyszłość czynności. Wyraża czynności możliwe do spełnienia w przyszłości lecz nie pewne. Temat czasownika może przybrać (bez względu na „typ” ), poniższe końcówki:
l. pojedyncza I + arron
II + errion
III + arrion

l. mnoga IV + amus, emus
V + tus, minos
VI + arritos, errius

4) Czas Przeszły Dokonany (Tempo delli Passo Pērfecto) - wyraża przeszłość czynności w stosunku do momentu mówienia. Temat czasownika może przybrać (bez względu na „typ” ), poniższe końcówki:
l. pojedyncza I + rre
II + rres
III + rri

l. mnoga IV + rrimos, rrimes, rrimas
V + rritos, rrites
VI + rrinom, rrinon, rrinur, rrinor

5) Czas Przeszły Niedokonany (Tempo delli Passo Impērfectto) - wyraża dużą odległość czynności w przeszłości lub poprzedzanie przez daną czynność innej czynności w przeszłości. Temat czasownika może przybrać poniższe końcówki:
l. pojedyncza I + i, it, in, ini
II + is, iss, isst, issi
III + iri, iris, irit, rir

l. mnoga IV + imos, imus, imis, imas
V + issti, isstis, isstos, esses
VI + erus, eros, eris, eres

Samogłoski Łączące.
Kiedy temat kończy się na spółgłoskę lub -u, pomiędzy tematem a końcówką wstawiane są samogłoski łączące (zawsze krótkie):

Przed: o, m, r, s jest to samogłoska e.
Przed: t, n jest to samogłoska i.
Przed: a, e, i jest to (jeżeli temat nie kończy się na literę u) u, lub (jeżeli temat kończy się na literę u) i.

Celownik Odczasownikowy (Auxillium)
Auxillium (celownik odczasownikowy) funkcjonuje jak rzeczownik. Nazwa "celownik" nie jest zatem związana z przypadkiem, lecz z funkcją - auxillium określa cel czynności. Te rzeczowniki występują po czasownikach oznaczających lub sugerujących, Np.: ruch i wyraża cel tego ruchu (spieszę się, aby pracować). Powstają poprzez dodanie do tematu czasownika końcówki tum, tus lub tor.

Imiesłowy (Lis Supiniums)
Czasownik morze przybrać postać imiesłowu, poprzez dodanie do tematu odpowiedniej końcówki. Wyróżnia się cztery rodzaje imiesłowów:

1) Imiesłowy przymiotnikowe czynne (Supiniums delli Mottomi Pērfecto - SMP), np. piszący. Tworzymy je poprzez dodanie końcówek urus, ura, urum.

2) Imiesłowy przymiotnikowe bierne (Supiniums delli Mottomi Impērfectto - SMI), np. pisany. Tworzymy je poprzez dodanie końcówek us, a, um.

3) Imiesłowy przysłówkowe współczesne (Supiniums delli Mottomi Futŭrito - SMF), np. pisząc. Tworzymy je poprzez dodanie końcówek endu, enda, endum.

4) Imiesłowy przysłówkowe uprzednie (Supinimus delli Mottomi Passo – SMPs), np. napisawszy. Tworzymy je poprzez dodanie końcówek ans, antes, antia.

Tryb Rozkazujący (Li Imprimaturum - I)
Poszczególne typy czasowników posiadają różne sposoby tworzenia trybu rozkazującego. Istnieją trzy grupy:
1) Czasowniki typu R posiadają tryb rozkazujący po odrzuceniu ostatniej litery tematu (czyli litery r).
2) Czasowniki typu A posiadają tryb rozkazujący poprzez zamienienie ostatniej z liter w temacie (czyli litery a) na samogłoskę o.
3) Czasowniki typów I i E, L mają tryb rozkazujący, który jest ich tematem.
4) Czasowniki typu U, M, N posiadają tryb rozkazujący poprzez dodanie do ich tematu końcówki ae.

Gerundium (Li Gerundivum – Gm)
Gerundium jest rzeczownikiem odczasownikowym (odsłownym), który funkcjonuje również w języku polskim. Wyraża czynność ogólną lub nie zakończoną. Gerundium jest rzeczownikiem rodzaju nijakiego i nie posiada liczby mnogiej. Otrzymuje się go poprzez dodanie do tematu czasownika odpowiedniej końcówki – di, do, de, due.

Przykładowe czasowniki:

eo iść (niereg.)
ire- iść
ii- iść
itui- iść
obeo iść przeciw czemuś (niereg.)
obii- obejść
obitui- odejść
vado iść (niereg.), kroczyć (niereg.)
vasi- naśladować
amarantiiu- rywalizować
progero iść na przód (niereg.), czynić postępy (niereg.)
sequi- iść za kimś, postępować, towarzyszyć
ămare- kochać
ămii- lubić
ămos wielbić (niereg.)
spiari- czuć zapach
habeo mieć (niereg.)
habui- mieć
habere- mieć, uważać za coś
sollītu- mieć za zwyczaj
valui- być silnym, mieć przewagę
nitor- dążyć do czegoś
niti- dążyć do czegoś
vive- żyć

milosz

LEKCJA CZWARTA
Podawanie godziny.

quella hora est hui? - która jest teraz godzina?

Normalnie na takie pytania odpowiada się w identyczny sposób w jaki je zadano:

Est hora della ....... +a - jest godzina .....

Innymi słowy - w miejsce kropek wystarczy przyczepić odpowiednią liczbę i dodać do niej końcówkę"-a".

Używa się też słów:

Minuit li - minuta
Secundi le - sekunda
Quartter le - kwadrans

Korzysta się też z przedimków:

anne - przed
cīrcītte - okoła, koło
infratto - poniżej
interro - między
jux - blisko
ob - na, tuż przed
post - za, po
logo - niebawem
sur - do, o
subito - pod

Używa się ich następująco:

Id est lis cinque minuits anne hora della octīa - jest pięć minut przed godziną ósmą.

Id est cīrcītte primadecima - jest koło (około) jedenastej. (cīrcītte to jedyny przedimek po którym wskazując godzinę nie trzeba używać sformułowania "hora della...")

Logo ereit hora della duā - nibawem będzie godzina druga. ( jeżeli liczba kończy się na samogłoskę to ona po prostu wydłuża się i nie musimy dodawać do niej "-a")

Id est les dua quartters post la hora de seisa - są dwa kwadranse po godzinie szóstej.

I pytanie: dlaczego raz użyłem sformułowania "hora della", a raz "la hora de"? Czym się różnią?

Vilén · Gość

muggler

Kwestia odmiany przez przypadki zaimków - jedna wersja jest w Bierniku, druga zaś w narzędniku.

milosz

Dokładnie! Muggler ma rację (prawie) wyjaśnię to w następnej lekcji... właśnie ją przygotowywuję.