Conlanger

Luki

A tymczasem ja w następnej kolejności opiszę czas przeszły prosty, aczkolwiek nie wiem, czy dziś czy jutro.

A później będzie czas przeszły perfekt, ale używa się go tak niezwykle rzadko i w większości przypadków nieobowiązkowo, że nie należy się go bać Smile

Luki

CZAS PRZESZŁY PROSTY, CZAS PRZESZŁY PERFEKT, RELACJE CZASOWE

Te dwa czays zdecydowałem się opisać razem. Najpierw podam, jak się je tworzy.

ganen - zaczynać się się
el ganan - zaczynał się / zaczął się
el ganano - zaczął był się

Końcówki mamy z głowy, teraz zastosowanie.

Czas przeszły prosty

Używamy go wtedy, kiedy mówimy o jakichś wydarzeniach w przeszłości (jednorazowych lub powtarzających się), nie mających specjalnego związku z teraźniejszością. Np.

Gister meya brat teykan meya sikel. - Wczoraj mój brat zabrał mój rower. (i nie ma to związku z teraźniejszością, bo rower już mam dawno z powrotem)

Vo don me trikan nok do bir. - I wtedy wypiliśmy jeszcze dwa piwa. (ale już dawno jesteśmy trzeźwi)

Czas przeszły prosty może odpowiadać polskiemu czasowi przeszłemu dokonanemu bądź niedokonanemu, np.

Gister meya brat teykan meya sikel. - Wczoraj mój brat zabrał mój rower.
Meya brat teykan meya sikel si yeda dan. - Mój brat brał mój rower każdego dnia. (ale w domyśle: już nie bierze - gdyby brał nadal, użylibyśmy tu cz. teraźniejszego prostego lub perfekt)

Uwaga: Zamiast czasu przeszłego prostego możemy użyc czasu teraźniejszego prostego, jeśli z treści lub kontekstu wynika, że mówimy o przeszłości.

For tre yar me vonan si Varsho.
For tre yar me vonus si Varsho.

Oba te zdania znaczą "Przed trzema laty mieszkałem w Warszawie" i oba są poprawne.

Zanim przejdziemy do opisu czasu przeszłego perfekt, poznajmy cztery słowa:

for - przed, zanim
duri - podczas
dopo - po
vin - kiedy, gdy

Zacznijmy o vin. Weźmy zdanie Vin me etan diner, zi koman. - Gdy jadłem objad, ona przyszła.

Tego typu konstrukcja z vin wprowadza domniemanie, że w czasie, gdy była wykonywana jedna czynność ("jadłem objad"), zaszła inna czynnośc ("ona przyszła").

Jeszcze jeden przykład:

Vin zi legan la gazet, la tefelon ringan. - Kiedy czytała (tę) gazetę, zadzwonił telefon.

No dobrze, a jak powiedzieć "Kiedy przeczytała gazetę, zadzwonił telefon?". Tu właśnie przyda się czas przeszły perfekt, który wskazuje, że jakaś czynnośc zaistniała wcześniej, niż inna.

Vin zi legano la gazet, la telefon ringan. - Kiedy przeczytała gazetę, zadzwonił tefelon.

Vin me etano diner, zi koman. - Kiedy zjadłem obiad, ona przyszła.

A jak powiedzieć: "Gdy jadłem obiad, ona przychodziła"? Tu musimy dodać słowo olvin ("zawsze") wskazujące na powtarzalnośc czynności.

Vin me etan diner, zi olvin koman. - Kiedy jadłem obiad, ona (zawsze) przychodziła.

Oczywiście powtarzalność można też wyrazić innymi słowami, w zależnosci od sytuacji, np.

Vin me etan diner, zi esti koman. - Kiedy jadłem obiad, ona miała zwyczaj przychodzić.

Vin me etan diner, zi salvin koman. - Kiedy jadłem obiad, ona czasem przychodziła.

itd.

Teraz słowo for (przed, zanim), które wskazuje, że jedna czynność miała miejsce wcześniej, niż druga. Tu można użyć czasu przeszłego perfekt, ale nie trzeba, np.

For me itan tu la kino, meya zhene robano tu me kofi.
For me itan tu la kino, meya zhene roban tu me kofi.

Oba zdania znaczą to samo: Zanim poszedłem do kina, moja żona zrobiła mi kawę.

Użycie czasu perfekt nie jest tu konieczne, gdyż samo słowo for jasno sugeruje, że jedna czynnośc nastąpiła później, a inna wcześniej.

Teraz dopo czyli "po" - słowo to wskazuje, że jedna czynność miała miejsce po drugiej. Tu równiez możemy użyc czasu przeszłego perfekt, ale nie musimy.

Dopo me vetano la madi, me gewaman si zi.
Dopo me vetan la madi, me gewaman si zi.

Oba zdania znaczą: Po tym, jak zobaczyłem tę dziewczynę, zakochałem się w niej. (ew. "zobaczywszy tę dziewczynę...", co dodaję z niechęcią, bo nie znoszę imiesłowów)

I na koniec słowo duri - podczas. To słowo wskazuje na to, że podczas trwania jednej czynności zaszła inna czynność, a zatem czas przeszły perfekt nie będzie miał tu zastosowania.

Duri me etan diner, zi koman. - Podczas gdy jadłem obiad, ona przyszła.

Jak widać, słowo duri możemy tu śmiało zastąpić słowem vin.

I na koniec powiem, jak przekazać, że dwie czynności toczyły się równolegle. Tu pomoże stawiane przed czasownikiem zdania głównego słowo yor - nie ma ono samodzielnego znaczenia, wyraża ono duratywność.

Duri me trikan kofi, zi yor trikan chay. - Podczas, gdy połem kawę, ona piła herbatę.

Gdyby nie było owego yor, wtedy...

Duri me trikan kofi, zi trikan chay. - Podczas, gdy piłem kawę, ona wypiła herbatę. Czyli sens nieco inny.

I na dobicie konstrukcja bardziej zaawansowana:

Gdy piłem kawę, ona miała zwyczaj pić herbatę - Vin me trikan kofi, zi esti yor trikan chay.

Chyba na dziś wystarczy Smile

Luki

TRYB ROZKAZUJĄCY

Zastosowania chyba tłumaczyć nie muszę Smile

Odmiana:

lopen - biec

lopuy! - biegnij!
lopuyas! - biegnijcie!

me lopuyus - niech pobiegnę
on/zi/el lopuyus - niech on/ona/ono pobiegnie
no lopuyus - pobiegnijmy
den lopuyus - niech oni pobiegną

Dla wzmocnienia można stosować inwersję, np.

No ituyus tu la dom!
Ituyus no tu la dom!

Oba zdania oznaczają "Chodźmy do domu!"

PS. Jeśli temat rzeczownika kończy się na samogłoskę, między temat i końcówkę wstawiamy -y-, np.

ergi - praca
ergiyen - pracować
ergiyuy! - pracuj!

I jeszcze cytat z "Ojcze Nasz":

Teya nam varuyus sakrata - dosł. Twoje imię niech będzie poświęcone

I to wszystko Smile

Luki

CZAS PRZYSZŁY PROSTY, CZAS PRZYSZŁY PERFEKT

Czas przyszły prosty, jak sama nazwa wskazuje, służy do mówienia o zdarzeniach, które nastąpią w przyszłości Smile

Tworzymy go, dodajac do tematu czasownika końcówkę -ut, np.

legen - czytać
Me legut - będę czytał, przeczytam

Jak widać, nie ma podziału na czas przyszly dokonany i niedokonany (choć w sytuacjach niejasnych istnieje domniemanie dokonania czynności). Wylapujemy to z kontekstu, np.

Me legut dita buk til merker. - Przeczytam tę książkę do środy.
Me legut dita buk yuter vo si la sabat. - Będę czytał tę książkę jutro i w (tę) sobotę.
Me legut dita buk danu. - Będę czytał tę książkę codziennie.

Jeśli chcemy wyrazić rozciągnięcie czynności w czasie (nie odnosząc się w ogóle do tego, czy czynność zostanie zakończona czy nie), używamy przed czasownikiem słowa yor wyrażającego duratywność, np.

Yuter me legut dita buk. - Jutro przeczytam tę książkę. (domniemanie dokonania czynności)
Yuter me yor legut dita buk. - Jutro będę czytał tę książkę. (nie wiadomo, czy ją przeczytam, czy nie, skupiamy się na samym trwaniu czynności)

Relacje czasowe wyrażamy w sposób analogiczny do relacji wyrażanych w zdaniach z użyciem czasu przeszłego. Przy opisie czasu przeszłego jest to opisane szerze, tu tylko parę krótkich przykładów:

Vin me trikut kofi, zi trikut chay. - Gdy będę pił kawę, ona wypije herbatę.
Vin me trikut kofi, zi yor trikut chay. - Gdy będę pił kawę, ona będzie pić herbatę.
Dopo me trikut kofi, zi trikut chay. - Po tym, jak wypiję kawę, ona wypije herbatę.

No a teraz pora na czas przyszły perfekt.

Tworzymy go tak:

legen - czytać => Me leguto - Przeczytam.

Po pierwsze czas ten wyraża on uprzedniość jednej czynności w stosunku do innej.

Dopo me trikut kofi, zi trikut chay.
Dopo me trikuto kofi, zi trikut chay.

Oba zdania znaczą " Po tym, jak wypiję kawę, ona wypije herbatę." Jak widać, mozemy tu użyć czasu przyszłego perfekt (2.zdanie), ale nie musimy, gdyż samo słowo dopo ("po") wskazuje na uprzedniość jesnej czynności w stosunku do innej. Ale już w zdaniu:

Vin me trikuto kofi, zi trikut chay. - Kiedy wypiję kawę, ona wypije herbatę.

trzeba użyć czasu przyszłęgo perfekt, jesli chcemy zaznaczyć, że jedna czynnośc nastąpi najpierw a druga później.

Czasu przyszłego perfekt możemy też użyć w celu podkreślenia, że na pewno coś zrobimy.

Zi robut el til la lundi. (cz. przyszły prosty)
Zi robuto el til la lundi. (cz. przyszły perfekt)

Oba zdania znaczą "Ona zrobi to do poniedziałku" z tym, ze drugie zdanie jest "mocniejsze", wyraża nasze głębokie przekonanie, że ona na pewno zrobi to coś do poniedziałku. Pierwsze zdanie jest pod tym względem nacechowane neutralnie.

Uwaga: Zamiast omawianych czasów przyszlych można używać czasu teraźniejszego wszędzie tam, gdy z kontekstu wynika, ze chodzi o przyszlość, np.

Peter bizokut no si la yovin. (cz. przyszły prosty)
Peter bizokus no si la yovin. (cz. teraźniejszy)

Oba zdania znaczą "Piotr odwiedzi nas w czwartek" i oba są poprawne.

PS. Pamiętajmy o przedimkach! la yovin oznacza ten najbliższy czwartek. Gdybyśmy napisali

Peter bizokus no si yovin.

oznaczałoby to "Piotr odwiedza nas w czwartki/w każdy czwartek".

Luki

MOWA ZALEŻNA I PARĘ KONSTRUKCJI BEZOKOLICZNIKOWYCH

Na początku podam trzy najważniejsze fakty na temat mowy zależnej w moim języku:

1. Nie ma odpowiednika polskiego słowa "że".

2. Nie występuje nastepstwo czasów takie, jakie mamy np. w jęz.angielskim. Mój jezyk zachowuje się w tym zakresie tak samo jak np. polski i niemiecki.

3. Jeśli w zdaniu głównym i podrzędnym mamy ten sam podmiot, wtedy możemy zastąpić zdanie podrzędne konstrukcją bezokolicznikową.

Teraz kilka naprawdę prostych przykładów:

On maynus, zi varus bela. - On uważa, że ona jest piękna.

Zi zagan, den gister kopan yen nova awto. - Powiedziała, że oni kupili wczoraj nowe auto. (jak wyrazić wątpliwość, tzn. odpowiednik polskiego "rzekomo kupili", "jakoby kupili" itp., wyjaśnię później)

Sun te amitus sami, me robuso el bona. - Wrótce sam przyznasz, że zrobiłem to dobrze.

No i teraz czas na bezokoliczniki. W moim języku każdemu czasowi (jest ich 6) odpowiada oddzielny bezokolicznik. Np.

Me farus - jadę => faren
Me faruso - przyjechałem => fareno
Me faran - przyjechałem/jechałem => farenka
Me farano - przyjechałem byłem => farenkayo
Me farut - przyjadę/będę jechał => farenku
Me faruto - przyjadę => farenkuyo

Do czego się te straszne bezokoliczniki przydają? Np. przydają się przy mowie zależnej, gdy podmiot zdania głównego i podrzędnego jest ten sam. Możemy wtedy użyć konstrukcji bezokolicznikowej. Przykłady:

Zi zagan, zi legus dita bok. = Zi zagan, legen dita bok.
"Powiedziała, że czyta tę książkę."

On radus, on bikamuso yen shenke. = On radus, bikameno yen shenke.
"Cieszy się, że otrzymał prezent.

No prometan, no robuto el til mardi. => No prometan, robenkuyo el til mardi.
"Obiecaliśmy, że zrobimy to do wtorku".

Oczywiście przy konstrukcjach bezokolicznikowych również obowiązuje zasada, że można stosować czas teraźniejszy zamiast przyszłego/przeszłego, gdy z treści wynika jednoznacznie, że mowa jest o przyszłości/przeszłości. A zatem:

No prometan, robenkuyo el til mardi.
No prometan, roben el til mardi.

Oba zdania znaczą to samo: Obiecaliśmy, że zrobimy to do wtorku. Zamiast bezokolicznika czasu przyszłego perfekt użyłem w 2.zdaniu "zwykłego" bezokolicznika czasu teraźniejszego.

I to chyba na tyle.

Feles

Luki

ZAIMKI OSOBOWE I DZIERŻAWCZE

Zaimek dzierżawczy tworzymy, dodając do zaimka osobowego końcówkę -(y)a

me - ja => meya - mój
te - ty => teya - twój
on - on => ona - jego
zi - ona => ziya - jej
el - ono => ela - jego

no - my => noya - nasz
vi - wy => viya - wasz
den - oni, one => dena - ich

a teraz coś specjalnego:

onaw - "inny" on = > onawa - jego
ziyaw - "inna" ona = > ziyawa - jej
denaw - "inni" oni = > denawa - ich

Po co te dziwne formy? Porównajmy:

On zagan, on varus kluga. - Powiedział, że (on sam) jest mądry.
On zagan, onaw varus kluga. - Powiedział, że on (ktoś trzeci) jest mądry.

Zi varus yogasha sen ziya sister. - Jest wyższa od swojej siostry.
Zi varus yogasha sen ziyawa sister. - Jest wyższa od jej siostry.

Mam nadzieję, że wszystko jasne Smile

Luki

Luki

ZAIMKI PYTAJĄCE

ver? - kto?
de ver? - czyj?
tu ver? - komu?
ri ver? - kogo?

Przykłady:

De ver buk varus el? - Czyja jest ta książka?
Tu ver daran te la floras? - Komu dałeś kwiaty?
Ri ver amus te? - Kogo kochasz?

I parę dalszych zaimków pytających:

ke? - co? jaki?

Ke varus el? - Co to jest?
Ri ke vetus te? - Co widzisz? (tu jest "co" w bierniku)
Ke bir status pi la tish? - Jakie piwo stoi na stole?
Ri ke bir trikus te? - Jakie piwo pijesz? ("jakie" jest w bierniku)

sa? - który?

Pi la tish status tre bir. Sa varus la bonasta? - Na stole stiją trzy piwa. Które jest najlepsze?

vin? - kiedy?
zet vin? - od kiedy?
til vin? - do kiedy?
di? - gdzie?
pon di? - skąd?
tu di? - dokąd?
porki? - dlaczego?
kam? - jak?
al? - ile?

A teraz potworzymy słówka od zaimków pytających:

ver? - kto?

salver - ktoś
olver - każdy (człowiek)
never - nikt
aviver - ktokolwiek

Od innych zaimków pytajnych tworyzmy tego typu słowa tak samo, np.

olvin - zawsze, avidi - gdziekolwiek, avikam - w jakikolwiek sposób, salke - coś, jakiś, nesa - żaden, itd.

Wszystko jasne? Smile

Luki

TRYB WARUNKOWY

Formy trybu warunkowego tworzymy, wstawiając między temat czasownika i końcówkę gramatyczną cząstkę -(y)am, np.

Me pisus - piszę => Me pisamus - pisałbym
Zi ergiyus - pracuje => Zi ergiyamus - pracowałaby

Tryb warunkowy możemy oczywiście odnieść do sytuacji teraźniejszych, przyszlych i przeszłych oraz do prawd ogólnych. Na początek prawdy ogólne (coś jak angielski "zero conditional"):

Konstrukcja ogólna jest taka: Yel... cz.teraźn. prosty , don... cz.teraźn prosty (a zatem nie używamy tu specjalnej formy trybu warunkowego!)

yel - jeśli, don - wtedy (słowo don możemy pominąć, nie jest przy konstrukcjach trybu warunkowego obowiązkowe)

Yel te ne ergiyus, (don) te ne yawus gilde. - Jeśli nie pracujesz, (wtedy) nie masz pieniędzy (dosł. jeśli ty nie pracujesz, ty nie masz pieniędzy)
Yel salver varus blinda, on vetus neke. - Jeśli ktoś jest ślepy, nic nie widzi. (dosł. jeśli ktoś jest ślepy ślepy, on widzi nic)

Gdy podmiot w zdaniu głównym i podrzędnym jest ten sam, zdanie podrzędne można zastąpić konstrukcją bezokolicznikową:

Yel te ne ergiyus, te ne yawus gilde. => Yel ne ergiyen, te ne yawus gilde.
Yel salver varus blinda, on vetus neke. => Yel varen blinda, salver vetus neke.

Teraz sytuacje przyszłe:

Ogólna konstrukcja:

Yel cz. przyszły , (don) tryb warunkowy cz.przyszłego

Yel te etut diner, teya muti varamut luka. - Jeśli zjesz objad, twoja mama będzie szczęśliwa. (dosł. jeśli ty zjesz objad, twoja mama byłaby PRZYSZŁ. szczęśliwa)

Ponieważ cz.przyszły można zastąpić teraźniejszym, jeśli wiemy, że chodzi o przyszłośc, toteż w omawianym przykładzie w zdaniu głównym lub w zdaniu podrzędnym możemy cz.przyszły zamienić na teraźniejszy, a zatem poprawne będą również zdania:

Yel te etus diner, teya muti varamut luka.
Yel te etut diner, teya muti varamus luka.

A teraz kolejny przykład:

Yel te etut diner, te ne varamut ungeru. - Jeśli zjesz objad, nie będziesz głodny.

Ponieważ podmiot zdania głównego i podrzędnego jest taki sam, można zdanie podrzędne zastąpić konstrukcją bezokolicznikową:

Yel etenku diner, te ne varamut ungeru.

etenku to bezokolicznik cz. przyszłego, można go zastąpić w omawianym zdaniu bezokolicznikiem cz.teraźniejszego (samo varamut mówi, że chodzi nam o przyszłośc) i powiedzieć po prostu:

Yel eten diner, te ne varamut ungeru.

Dalszy ciąg opisu trybu warunkowego (sytuacje teraźniejsze, przeszłe i parę innych zastosowań) już wkrótce.

Haxy.M

Luki

Przy omawianej konstrukcji te znaczenia nie będą mozliwe. Ale możemy postawić przed czasownikiem słowo yor wyrażające trwanie czynności i wówczas mamy:

Yel te yor etus diner, teya muti varamut luka. - Skoro (w tym momencie) jesz obiad, twoja mama będzie szczęśliwa.

Teraz drugi przykład...

"Twoja matka jest szczęśliwa jeśli zjesz obiad" - tutaj raczaj posłużyłbym się słowem fordi ("ponieważ", "z powodu"), a nie trybem warynkowym, a zatem:

Teya muti varus luka fordi te etut diner - Twoja matka jest szczęśliwa, ponieważ zjesz obiad.

Tutaj nie rozpatruję bowiem warunku, kiedy matka będzie szczęśliwa, bo ona szczęsliwa już jest, a powodem jej szczęśliwości jest to, że ktoś obiecał zjeść obiad.

Haxy.M

To jeszcze się dla pewności spytam czy ta konstrukcja jest przestawialna. Czy poprawnym będzie:

Don teya muti varamut luka, yel te etus diner.

Luki