Conlanger

Dynozaur

Myślałem nad odnowieniem Narzecza Wysokopolskiego. Wiem, że nigdy nie było tu ono poważnym projektem, a raczej zabawą, ale mimoto przyjąłbym pewne reguły:

Najważniejsza to - litery F i H idą w pioruny! Nie ma ich. Polski język używa ich tylko do zapożyczeń, więc przestają istnieć. Tam gdzie "f" dostało się do polskich wyrazów (np. ufać), przywracamy pisownię etymologijną (upwać). Wymowa z "f" może zostać (jako ułacnienie). Nie ma jednak sensu tworzyć całej litery dla tylko kilku wyrazów. Teoretycznie można byłoby zmienić "ch" na "h" w takim układzie, ale radziłbym tego nie robić, z powodu zgodności z "niskopolskim" (tj. normalnym polskim).

Druga, równie ważna - pozbywamy się bohemizmów, rutenizmów, ukrainizmów i wszelkich NIEODZIEDZICZONYCH słów słowiańskich. Zastępujemy je formą taką, która byłaby odziedziczona. Przeważnie jest to kwestia jednego czy dwu dźwięków, ale jakże psujących czystość języka... Zapożyczenie to zapożyczenie. Powiem więcej, pożyczki z języków pokrewnych są jeszcze gorsze, bo zupełnie niepotrzebne, a zmydlają rozwój języka. W rosyjskim często trudno odróżnić cerkwizmy od wyrazów czystorosyjskich. W polskim też tak bywa z bohemizmami. Czy normalny człowiek pomyślałby, że "łuk" to zapożyczenie? Tak więc, wybierajmy zawsze wersje odziedziczone - czereśnia to trześnia (taka forma znana jest w gwarach), łuk to łęk, własny to włosny (a może nawet włostny?), serce to sierce (sierdźce?), hańba to gańba (jak po ślónsku), żubr to ząbr (z dodatkowym usunięciem tej obrzydliwej hiperkorekcji, aby nie tworzyć sztucznej, niezaświadczonej i zapewne nigdy nieistniejącej formy "żąbr").

Trzecia to endecki prawopis, przynajmniej w kwestji etymologijnych zapisów (o zapisy łączne/rozłączne już mniej bym się przejmował). Wysokopolski dotyczy jedynie wyrazów włostnych, więc nie musimy się przejmować nótami, bótami i drótami. Ale taki żóraw, czy pasorzyt - a owszem. Także sekwencje z -ja/-ia/-ya po spółgłoskach nas nie dotyczą, bo są wyłącznie obce.

Czwarta to - zanim wymyślisz jakiś poryty neologizm - poszperaj w innych źródłach słowiańskich. Jest ich wiele. Czasami jest to PS (wyraz, który się nie uchował w polskim), często staropolszczyzna, czasem SCS, czeski w okresie puryzmu (kopalnia słowiańskich terminów na pokrętne rzeczy!), czy jakikolwiek inny język słowiański. Wymaga to czasem trochę zachodu, ale nie boli. Nowotwór (znaczenie medyczne jest współczesne, jeszcze Brückner tym terminem określał neologizmy) to ostateczność!

Piąta to - nie przejmuj się za mocno konotacjami. "Żydowstwo" oczywiście brzmi negatywnie w porównaniu do Judaizmu, ale to najbardziej polskie określenie tej religji (nawet funkcjonujące w niektórych innych językach słowiańskich). Owszem, określenie "Żyd" nie jest czystopolskie (tj. odziedziczone z prasłowiańskiego), ale trudno wymyśleć coś bardziej polskiego (przecież nie "Obrzezaniec"). To samo z wcześniej wspomnianym "nowotworem". Czasami trzeba ujemne skojarzenia przezwyciężyć. Zwłaszcza, że zwykle pojawiają się one dużo później, długo po wejściu wyrazu do użytku.

Szósta, arcyważna - nie odpowiadamy za błędy naszych prasłowiańskich przodków. Każdy wyraz odziedziczony jest dobry. Nawet jeżeli był przez Prasłowian zapożyczony. "Odziedziczenie" go rozgrzesza. Nie róbmy więc z chleba jakiegoś "bochniarza" (południowosłowiańskie języki mają ładne słowo Kruch, jakby się uprzeć, to można użyć), ani nie bawmy się z jakimiś "jozwami" (o fuj) na konia. Odziedziczony znaczy zdatny.

Siódma - nie pogańmy naszego języka! Jeżeli wyraz jest semantycznie natywny, to nie ma powodów, by go wyrzucać, nawet jeżeli powodem jego utworzenia była tradycja krześcijańska (tak jak w przypadku "poniedziałku" i kilku innych dni tygodnia). Zwłaszcza, że terminy kościelne też należałoby przetłómaczyć (SCS jest tu pewną pomocą). Tak więc - słowiańskie złożenie = dobry wyraz, niezależnie od tego na jakim gruncie się wychował. Nie chcę, by ten język stał się jakimś narzędziem ideologicznym, a zwłaszcza przeciwkrześcijańskim.

Jedyne, do czego mam wątpliwości, to nazwy własne, zwłaszcza geografijne. Jeśli chodzi o nazwy państw - to już są moim zdaniem nazwy polityczne i można byłoby je spolszczyć (chociaż nie na siłę). Zwłaszcza wtedy, kiedy ma to sens - np. kiedy istnieje jakieś starosłowiańskie określenie ludu zamieszkującego ów kraj. Bez cienia wątpliwości należy się pozbyć obcych formant i części nazw (np. -ia, -stan). Jeśli chodzi o nazwy geografijne (obszarów, także miast), to wtedy kiedy istnieją określenia słowiańskie (np. Sołuń zamiast [Te]Salonik). A jeżeli nie - to powinniśmy je bardziej spolszczać - wyrzucać obce zbitki i doprowadzać do takiej formy, aby była zgodna z polską morfologją (głównie chodzi o to, by odmieniała się podług jednego z polskich paradygmat odmiany). O żadnym dosłownym przejmowaniu obcych nazw (chyba, że brzmią dostatecznie polsko) nie ma mowy. Oczywiście bez przegięć, typu "zabawa w Wenedyk" poprzez adaptowanie prasłowiańskiej formy, a z niej wyciąganie polskiego rozwoju (chyba, że jest to jakoś uzasadnione). Po prostu żeby wszystko było zgodne z polską fonologją i morfologją - bez obcych zbitek i krzycząco obcych wydźwięków.

To oczywiście na wypadek, jakby ktoś chciał zrobić z tego jakiś poważniejszy projekt. Post nie jest po wysokopolsku, jest za późno, bym coś mógł wymyśleć. Ale czasami unikałem oczywistych zapożyczeń. W poście mogą być jakieś niefortunne sformułowania i śmieszne myłki. Kładę odpowiedzialność za nie na późną porę. Właśnie zamierzam kłaść się spać...

Vilén · Gość

varpho

Vilén · Gość

varpho

no tak, wspólnoctwowe jest tylko stronnictwo.

Vilén · Gość

Dynozaur

Vilén · Gość

Feles

'-ska' w 'Polska' to raczej formant (kształtnik?) przymiotnikowy

Dynozaur

Vilén · Gość

(uwaga, post po niskopolsku)

Dynozaur

Żeby nie było tak jedzinoźwięcznie* [monotonnie], to radziłbym "astronomję" nazwać gwiazdozierstwem (od pnia zier-: źrzeć, patrzyć). Wzorowałem się na starocerkiewnym ѕвѣздозьрьць - "astronom" (pol. gwiazdozierca [z polską zmianą -ec > -ca, tak jak w zradziec > zradźca > z[d]rajca])

Gwiazdoznawstwem można byłoby okrzyknąć "astrologję" (co prawda to żadna nauka, ale tłómaczenie słowa dobre).

*Bądź też jed[zi]nodźwięcznie, jakby powiedział opisownik.

BartekChom

pittmirg

Henryk Pruthenia

(Chyba i tak tego nie przyjmiecie, ale co mi tam!):