Conlanger

Hapana Mtu

1. Ύϝ / Űf / [if]
2. Κέτε / Kéte / [gεdε]
3. Χάρομ / Khárom / [karɔm]
4. Νέτψ / Netw / [nεtʃ ]
5. Ωτ / Öt / [et]
6. Ψεδι / Wedi / [ʒεʰti]
7. Έτετς / Étets / [εdεts]
8. Χατη / Khatï / [kadi]
9. Ισσε / Isse / [issε]
10. Ιττε / Itte / [iddε]

Hapana Mtu

Zaimki osobowe
ενι - ja
τω - ty
ιυ [ji] -on, ona, ono
μει - my
τσάς - wy
ιυς [jis] – oni, one

Liczby – pojedynczą i mnoga. Mnoga tworzona z pomocą końcówek ς, ης, ις.
αλμα “jabłko” αλμας “jabłka”
τηϝμα „guzik” τηϝμας „guziki”
τελιτψ “dąb” τελιτψες “dęby”
τουλουπ “stopa” τουλουπης “stopy”

Po liczebnikach zawsze występuje liczba pojedyncza, np. έτετς τηϝμα “siedem guzików”.

Końcówki dzierżawcze
Dla jednego przedmiotu posiadanego
μ, αμ, εμ – mój, moja, moje
δ, αδ, εδ – twój...
ϝα, ϝε, α, ε – jego...
ν, αν, εν – nasz...
τς, ατς, ετς – wasz...
ϝας, ϝες, ας, ες – ich

Dla wielu przedmiotów posiadanych:
ιμ, αιμ, ειμ – moi, moje
ιδ, αιδ, ειδ – twoi...
ι, αι, ει – jego...
ιν, αιν, ειν – nasi...
ιτς, αιτς, ειτς – wasi...
ις, αις, εις – ich

np.
αλμα αλμας – jabłko, jabłka
αλμαμ αλμαιμ – moje jabłko, moje jabłka
αλμαδ αλμαιδ - twoje jabłko, twoje jabłka...
αλμαϝα αλμαι
αλμαν αλμαιν
αλματς αλμαιτς
αλμαϝας αλμαις

λεανν λεαννης – dziewczyna, dziewczyny
λεανναμ λεανναιμ
λεανναδ λεανναιδ
λεάννα λεανναι
λεανναν λεανναιν
λεαννατς λεανναιτς
λεάννας λεανναις

εγέρ εγέρις – mysz, myszy
εγερεμ εγέρειμ
εγερεδ εγέρειδ
εγέρεϝε εγέρει
εγερεν εγέρειν
εγερετς εγέρειτς
εγέρεϝες εγέρεις

Przypadki – stawia się po liczbie i po końcówce dzierżawczej
ατ ετ τ – gdzie?
αν εν ν – na czym?
τίλ, τούλ – skąd, od czego?
αϊ, εϊ, γιαϊ, γιεϊ – czyj, czyja, czyje?
ξος, ξως – dokąd, ku komu?
η – biernik określony

Odmiana zaimków przez przypadki i poimki zwykle odbywa się z pomocą końcówek dzierżawczych (τίλ-ιμ “ode mnie” ξοσσ-αμ “mnie, ku mnie” ναλτ-αμ “u mnie, koło mnie” βελτ-εμ “we mnie”), jednak formy biernika i dopełniacza wyłamują się z tej zasady.
Biernik:
εννη - mnie
τεη - ciebie
ιυνη – jego, ją, je
μεγη – nas
τσάση – was
ιυση – ich, je

Dopełniacz:
ενιεϊμ [εnjejm, εɲɲem] – mój, moja, moje, moi
τεγιεϊδ [tεjejt, tejit] – twój...
ιυνα [jina] – jego...
μειγιεϊν [mεe̯jejn, me:jɲ] – nasz...
τσάσαϊ [tsasaj] – wasz..
ιυναϊς [jinajs] – ich

bandziol20

Mam takie pytanie dotyczące tej wędrówki Wajtułów, a mianowicie, czy odbywali podróże morskie i wzorem Greków zakładali wzdłuż wybrzeża kolonie ? A jeśli nie, to co stało na przeszkodzie ?

Hapana Mtu

bandziol20

Hapana Mtu

bandziol20

Hapana Mtu

Hapana Mtu

Szyk zdania
Jak we wschodniovajtulskim i tureckim: stały SOV.

Czasownik
Spotykamy trzy główne typy czasowników - zwykłe, ikowe i mocne. Najłatwiej rozpoznać je po formie trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego: zwykłe kończą się na α/ε lub obocznie αν/εν (σερετ-ε kocha), ikowe zawdzięczają swoją nazwę końcówce ικ (λόγαχοζ-ικ oddycha) - są to głównie dawne czasowniki zwrotne, z kolei mocne czasowniki zwykle nie mają końcówki i odmieniają się nieregularnie (μέ idzie).

Czas teraźniejszy – opisuje teraźniejszość i pewną przyszłość. Tylko w tym czasie zachodzi rozróżnienie czasowników ikowych od zwykłych.

końcówki:
1 αμ, εμ (ikowe: ιμ)
1->2* αλακ, ελεκ
2 αλ, ελ
3 α, ε (ikowe: ικ)
1 αν, εν (ikowe: ιν)
2 ατς, ετς
3 ας, ες

odmiana na przykładzie τουδ-α „wie” i ερτσεζ-ικ „przybywa”

1τουδαμ
1->2 τουδαλακ
2τουδαλ
3τουδα
1τουδαν
2τουδατς
3τουδας

1ερτσεζιμ
2ερτσεζελ
3ερτσεζικ
1ερτσεζιν
2ερτσεζετς
3ερτσεζες

*Zapis 1->2 oznacza sytuację, kiedy podmiotem jest pierwsza osoba l.poj., a dopełnieniem – druga pojedynczej lub mnogiej – używana jest wtedy specjalna końcówka. Czasownik ερτσεζ-ικ jako nieprzechodni nie ma formy z tą końcówką.

Czas przeszły jednokrotny – w tym czasie często zdarzają się zmiany w rdzeniu czasownika (w przykładach mamy ου → ού, ζδ → δδ)

końcówki:
1 δαμ, δεμ
1->2 δαλακ, δελεκ
2 δαλ, δελ
3 δα, δε
1 δαν, δεν
2 δατς, δετς
3 δας, δες

1τούδδαμ [duʰttam]
1->2 τουδδαλακ
2τούδδαλ
3τούδδα
1τούδδαν
2τούδδατς
3τούδδας

1ερτσεδδεμ
2ερτσεδδελ
3ερτσεδδε
1ερτσεδδεν
2ερτσεδδετς
3ερτσεδδες

Czas przeszły wielokorotny
końcówki:
1 αιμ, ειμ
1->2 αιλακ, ειλεκ
2 αιλ, ειλ
3 αι, ει
1 αιν, ειν
2 αιτς, ειτς
3 αις, εις

1τουδαιμ
1->2 τουδαιλακ
2τουδαιλ
3τουδαι
1τουδαιν
2τουδαιτς
3τουδαις

1ερτσεζειμ
2ερτσεζειλ
3ερτσεζει
1ερτσεζειν
2ερτσεζειτς
3ερτσεζεις

Czas przyszły

końcówki:
1 αζαμ, εζεμ
1->2 αζαλακ, εζελεκ
2 αζαλ, εζελ
3 αζα, εζε
1 αζαν, εζεν
2 αζατς, εζετς
3 αζας, εζες

1τουδαζαμ
2τουδαζαλ
3τουδαζα
1τουδαζαν
2τουδαζατς
3τουδαζας

1ερτσεζζεμ
2ερτσεζζελ
3ερτσεζζε
1ερτσεζζεν
2ερτσεζζετς
3ερτσεζζες

Tryb rozkazujący – Wyraża rozkaz lub celowość (jak we wschodniovajtulskim i w węgierskim). Sufiksy zaczynają się od /j/, które często się asymiluje, część z nich nie podlega harmonii.
końcówki:
1 γιμ
1->2 γιλακ, γιλεκ
2 (γι)*
3 για, γιε
1 γιν
2 γιτς
3 γις

1τουδγιμ
1->2 τουδ
2τουδ(γι)
3τουδγια
1τουδγιν
2τουδγιτς
3τουδγις

1ερτσεζζιμ
2ερτσεζ(ζι)
3ερτσεζζιε
1ερτσεζζιν
2ερτσεζζιτς
3ερτσεζζις

*formy z końcówką zerową są mniej uprzejme

Tryb przypuszczający – ma charakterystyczną dla zachodnich dialektów vajtulskich postać z /n/. Występują częste asymilacje spółgłosek tematycznych.
końcówki:
1 ναμ, νεμ
1->2 ναλακ, νελεκ
2 ναλ, νελ
3 να, νε
1 ναν, νεν
2 νατς, νετς
3 νας, νες

1τουνναμ
1->2 τουνναλακ
2τουνναλ
3τουννα
1τουνναν
2τουννατς
3τουννας

1ερτσεσνεμ wym. [εrtsεznεm]
2ερτσεσνελ
3ερτσεσνε
1ερτσεσνεν
2ερτσεσνετς
3ερτσεσνες

Uwaga! - przy części osób zdarzają się też czasem oboczne końcówki osobowe – są to pozostałości z czasów dwóch deklinacji, a w ostatnim przypadku wynik uproszczenia /ts/ do /s/.
1. osoba l. pojedynczej – ξ zamiast μ
2. osoba l. pojedynczej – δ zamiast λ
3. osoba l. pojedynczej – ν po samogłosce
2. osoba l. mnogiej. - ς zamiast τς

Mieć
Konstrukcję odpowiadającą polskiemu „ktoś coś ma” też tworzymy praktycznie na tej zasadzie, co w tureckim, tj. „czyjeś coś-jego jest”
np.
Στολεμ-εϊ τψεγγεμεξ-ε ϝου. “Stolem ma dziecko (stolema dziecko-jego jest.)”
(Ενιεϊμ) τηϝμα-ιμ ϝους. “(Ja) mam guziki ((Moje) guziki-moje są )”
Τουρουλ-αϊ τόσ-α ώψ (<=ε ϝουτψ). “Turul nie ma jeziora (Turula jeziora-jego nie są)”
Εμώκε-γιεϊ σϝεθερ-ε ώϝιψ (<=ετ ϝουτψ). “Emeke nie miała palta (Emeke palto-jej nie było)”

Pytania
a)rozstrzygające – tworzy się partykułą άν/έν, stawianą po słowie, o które pytamy
άδάμ άν αλμα εϝικ „czy to właśnie człowiek je jabłko?” αλμα άδάμ άν εϝικ „czy jabłko je właśnie człowieka?”
b) jakościowe – przez zaimki pytające
κι αλμα εϝικ? „kto je jabłko?” μι άδάμ εϝικ? „co je człowieka?”

Negacja – odbywa się przy pomocy odmiennego czasownika posiłkowego ε, po którym stawia się imię odsłowne zakończone na οτψ/ωτψ (tzw. I bezokolicznik)
άδάμ αλμα ε εϝωτψ „człowiek nie je jabłka”
άδάμ αλμα ετε εϝωτψ „człowiek nie jadł jabłka”
άδάμ αλμα εϝεi εϝωτψ „człowiek nie jadał jabłek”
άδάμ αλμα εζε εϝωτψ „człowiek nie zje/nie będzie jadł jabłka”
άδάμ αλμα εγιε εϝωτψ „niech człowiek nie je jabłka”
άδάμ αλμα ενε εϝωτψ “człowiek jadłby jabłka”

imiona negujemy poimkiem ψεττ
άδάμ αλμα ψεττ εϝικ „człowiek je nie jabłka (tylko co innego)”
αλμα ψεττ άδάμ εϝικ „nie jabłko (ale coś innego) je człowieka”

Hapana Mtu

Tekst! I jakby to nie było oczywiste - będzie to dalszy ciąg opowieści o stolemach.

Polski
Mówią, że za podszeptem stolema, który jest jeszcze mędrszy od diabła, stała się raz pod Kamieńcem następująca przygoda:
Pewien pasterz, który codziennie gnał owce na pastwisko, znajdujące się po drugiej stronie szczecińskiego jeziora, a więc okrążyć je musiał i nakładać ogromny szmat drogi, poszedł do diabła i prosił, by mu dał na to radę.
Diabeł przyrzekł pasterzowi, że wybuduje tamę, po której będzie mógł bezpiecznie przegnać swe owce na drugi brzeg jeziora, ale za to zażądał, by mu pasterz zapisał swoją duszę.
Pasterz się na to zgodził, a diabeł, przy pomocy stolemów, zaraz się wziął do roboty i jął przynosić kamienie. Wszystkie stolemy z całej okolicy mu w tym pomagały, dźwigając po kilkanaście wielkich głazów w garści, jakby to były drobne orzeszki.
Ale kiedy rano tama już miała być gotowa i brakowało w niej tylko jednego wielkiego kamienia, pasterz przeląkł się, że będzie musiał oddać duszę diabłu. Klasnął więc w ręce i jak na komendę wszystkie kury we wsi zaczęły piać i ludzie zbudzili się.
Spłoszyły się stolemy i rozbiegły na wszystkie strony, łamiąc z trzaskiem po drodze gałęzie, przewracając drzewa i krusząc mosty.
A stolem, który dźwigał ostatni wielki głaz, upuścił go w miejscu, gdzie leży po dziś dzień, i od tego kamienia wieś przybrała nazwę Kamieniec.
Tama zaś zapadła się w szczecińskim jeziorze tak głęboko, że tylko bardzo pogodnego dnia można ją widzieć w czystej wodzie.

Zachodniovajtuslki - standard grecki, - nazwy kaszubskie są przepisane "na chama"; w tekście wyróżnione kursywą
Στολεμεϊ ψούτταγανα έρτ, ακι δεϝ νάλτ δαζα αϝαννι, Ϟαμγιεννετς νάλτ ε κάλανναγιαϊ τωρτενίνεϝεη σηζλες.
Ύϝ γιούγγας, ακι μάψον ολδαλ ψτψετψινι τόσατκι φύσσωλδεξως μιννενναπη γιούγγαιη ναζαγαται, ρεκτε ακιγιεϊ αζη ατασλλαρϝοτψα ε βίγ γιόλ γγοσαψαϝαη βήρτωτψε τρελλδεν, δεϝξως μεδ ε κερδε, οψ ας ρεα φεγγέρσόσαη αδγιε.
Δεϝ γιούγγασξος σός αδδα, οψ τωλτερ επίλεζε, αμιν τόσαϊ μάψον ολδαλαξος μουγουη γιούγγαι τψαπη ναζαγατμαλαζα, δε ξελλεττε ουτσανδα, οψ γιούγγας οτσητα ξοσσα ελαδγιε.
Γιούγγας ρεα ιγενεδδε, έ δεϝ στολεμεϊ ψεγίλερε ϝαλ ρωγδιν πουκδα τετενε έ κεϝες εδεξοσαι. Βυτυν τερυλετετκι μιννεν στολεμεϊ ξοσσα ψεγίλεις; ιδδε-κέτεϝεν βίγ καγια κέζει βελτ νεξετζίλεις, αμι κολλ κιψι διγιός ϝουνας.
Δε αμι κορ οϊναλατ τωλτερ μαιτα κέσέι ϝουδ, τσακ ύϝ βίγ κέ βελτε γιοκοδδα, γιούγγας μουγαπούστοϊνδα, οψ θερελλεζε δεϝξως μουγουη οτσητα αδοτψα. Γιανη κέζε-τσετσδε έ σεντι άδάμαϊ κερερ κολλ μιννεν γηγιούγγατκι θόκα θόκθόκαζανα γίλδε έ άδάμης ϝελκέρδες.
Στολεμις μουγαπούστοϊνδας έ μιννεν ολδαλησξος ελϝουτδας; γιόλ κορ άγας νναραταις, φας φελκραφαις έ ήδας μιλλερεις.
Έ στολεμ, ακι ουτατψη καγιαη νεξετζίλδε, αση αδα κιούλδα, αγατ μα ίγ πιχενε, έ α καγιατούλ γηγιούγγαϊ νέϝεϝε Ϟαμγιεννετς.
Γιά τωλτερ ψτψετψινι τός βέ ύτψ μελλι χαμαροδδα, οψ τσακ νατψα σέπι ναπα κορ σέπι ϝίζε βελτ λάτμαλη.

IPA
[stɔlεmεj ʃuddaʰkana εrt, agi tεfnalt taza afanni, kamjεɲεts nalt ε galannajaj dεrdεninεvεji sizlεs.
if juxas, agi maʃɔn ɔltal ʃtʃεtʃini tɔsadgi fisseltεxes minnennabi juxae̯i nazaʰkadae̯, rεgdε agijεj azi atasλarvɔtʃa ε piʰk jɔl ɣɔssaʒavaji pirdetʃε drελtεn, tεfxes mεʰt ε gεrtε, ɔʃ arrεja fεɣεrsɔsaji aʰtjε.
dεf juxasxɔs sɔs aʰtta, ɔʃ deldεr εbilεzε, amin tɔsaj maʃɔn ɔltalxɔs muʰkui juxae̯ tʃabi nazaʰkadmalaza, tε xελεddε utsanta, ɔʃ juxas ɔtsida xɔssa εlaʰtjε.
juxas rεa iʰkεnεʰttε, ε tεf stɔlεmεj ʃεʰkilεrεval reʰktin bukta dεdεnε ε gεvεs εʰtεzɔsae̯. Pidin dεrilεdεdgi minnεn stɔlεmεj xɔssa ʃεʰkilεe̯s; iʰttε-gεdεvεn piʰk gaja gεzεe̯ pεlt nεzεdzilεe̯s, amigɔλ giʃi tijɔs vunas.
tε amigɔr ɔjnalat deldεr mae̯da gεsεe̯ vuʰt, tsak if piʰk gε pεldε jɔgɔʰtta, juxas muʰkabustɔjnta, ɔʃ tεrελεzε tεfxes muʰkui ɔtsida aʰtɔtʃa. jani gεzε-tsεtstε ε sεndi aʰtamaj gεrεrgɔλ minnen kijuγadgi tɔga tɔktɔgaζana jiltε ε aʰtamis fεlgεrtεs.
stɔlεmis muʰkabustɔjntas ε minnεn ɔltalisxɔs εlfuttas; jɔlgɔr aʰkas ɲaradae̯s, pas pεlgarpae̯s ε iʰtas millεrεe̯s.
ε stɔlεm, agi udatʃi gajai nεxεdziltε, asi aʰta giulta, aʰkat ma iʰk bikεnε, ε a gajatul kijuγaj nεvεvε kamjεɲεts.
ja deldεr ʃtʃεtʃini dɔs pε itʃ mελi kamarɔʰtta, ɔʃ tsak nadʒa sεbi nabagɔr sεbi vizε pelt ladmali.]

Słówka
ψούτταγα - szeptać
ψούτταγανα – szeptanie (tzw. II bezok.)
έρτ – z przyczyny
ακι – (ten, )który
δεϝ – diabeł
νάλτ – u, koło, obok; niż (w porównaniach)
αϝαννι – mądry
δαζα – bardziej
κάλαννα - przygoda
τωρτεννε – dziać się, zdarzyć się
τωρτενίνε - zdarzenie się (tzw. II bezok., forma nieregularna)
σηζλε – mówić.
γιούγγας – pasterz
μιννεν - każdy
ναπ - dzień
μιννενναπη - codziennie
γιούγγ - owca
φύς - trawa
ϝωλδε - ziemia
φύσσωλδε - pastwisko
ναζαγατα - gnać, poganiać
αμι – (to, )które
μάψον - drugi
ολδαλ – strona, bok
τός - jezioro
-κι – ten, który znajduje się
ρεκτε – więc
μεδ – poszedł (niereg.)
λλαρϝα - koło
ατασλλαρϝα – okrążać
ατασλλαρϝοτψ – okrążenie (tzw. I bezok.)
βίγ – duży, wielki
γγοσσυ [ɣɔssi] - długi
γγοσαψα - długość
γιόλ - droga
ας – to
αζη -to (Acc.)
ε - i
βήρτε – tracić, marnować
βήρτωτψ – tracenie, marnowanie (I bzok.)
κερε – prosić
φεγγέρ [fεɣεr] - dobry
σός -słowo
(ύϝμι ρεα) φεγγέρσός – rada (na coś)
αδαν – dać
σός αδαν – dać słowo, obiecać
τωλτερ - tama
επίλε - budować
αμι – (to), co
μουγουη - własny, swój
τψαπη - bezpiecznie
μαλ, μελ – sufiks formy możliwości
δε – ale
ξελλεττ - w zamian za
ουτσανα – żądać
οτση – dusza (orm.)
ιγενεζικ – zgodzić się
ψεγίλε - pomagać
ψεγίλερ - pomoc, wsparcie
ϝαλ - z
ρωγδιν – natychmiast, zaraz
πουκα - skoczyć
πουκα τετενε – wziąć się do roboty, dosł. skoczyć robienie
κέ - kamień
εδεξοσα – przynosić
βυτυν – cały (tur.)
τερυλετ - okolica
μιννεν - wszyscy
ιδδε-κέτεϝεν - kilkanaście (dosł. dziesięć - dwadzieścia)
βίγ - wieki
καγια – głaz, skała (tur.)
κέζε - ręka
νεξετζίλε – dźwigać, taszczyć
κολλ - jakby
κιψι - mały
διγιό - orzech
οϊναλ – rano
μαιτα - prawie
τσακ - tylko
γιοκοζικ – brakować (tur. yok „nie ma”)
μουγαπούστοϊνα – przestraszyć się, spłoszyć się
κέζε-τσετσε - klaskać
σεντι άδάμαϊ κερερ κολλ – jak na komendę (dosł. jak na prośbę świętego człowieka)
γηγιούγγ [kijux] - wioska
γηγιούγγατκι [kijuɣadgi] – będący w wiosce
ϝελκέρε – obudzić się
θόκθόκαζικ - gdakać
θόκθόκαζανα – gdakanie (II bezok.)
γίλε – zaczynać
ελϝουτα – rozbiec się
άγα - gałąź
νναρατα - łamać
φα - drzewo
φελκαρφα - przewracać
ήδα - most
μιλλερε - kruszyć
αδα – tam (dynamiczne)
κιούλα - upuścić
αγατ – (tam,) gdzie
μα - dziś
ίγ – do (chwili w czasie)
πιχενε - leżeć
νέϝε - imię, nazwa
βέ - dowewnątrz
ύτψ – tak bardzo
μελλι -głęboki
χαμαροζικ – zapaść się
νατψα - bardzo
σέπι – bezchmurny; czysty
ναπα - dzień
ϝίζε - woda
λάτμαλη – dający się zobaczyć