Conlanger

pittmirg

Tak więc, szereg zapożyczeń głównie z języka francuskiego (ale też z łac.) o temacie zakończonym na -ans, zarówno rodzaju męskiego, jak i żeńskiego ma w języku polskim dość niezwykłą i nietypową dla twardotematowych końcówkę -anse w mianowniku oraz bierniku l.mn.

anse, szanse, alianse, ambulanse, asonanse, awanse, bilanse, dyliżanse, dysonanse, fajanse, finanse, kontredanse, konwenanse, kwadranse, mezalianse, niuanse, pasjanse, preferanse, rekonesanse, rezonanse, romanse, seanse, sekstanse, wakanse

(częściowa lista na podstawie Zasad pisowni polskiej Jodłowskiego i Taszyckiego)

Niektóre z tych słów miewają również typową dla twardotematowych końcówkę -y (cokolwiek sądzi o tym "pani od polskiego"):

Google:

bilansy (16.000) vs bilanse (73.700)
dyliżansy (591) vs dyliżanse (3.340)
kwadransy (801) vs kwadranse (3.600)
niuansy (973) vs niuanse (137.000)
awansy (67.700) vs awanse (292.000)

Dla rzeczownika szympans jest ona abolutnie przeważająca:

szympansy (31.100) vs szympanse (1.460)

Jedno wytłumaczenie, z jakim się spotkałem, to "może w drodze analogii do form: koce, place, świece, sojusze, krzyże, w których końcówka -e była uzasadniona funkcjonalnie miękkim zakończeniem tematu." Wydaje mi się to mało przekonujące, jako że nie mówi się przecież wcale *nose, *włose, *kose, *grymase, *nonsense.

Inna hipoteza: Może, gdy to zapożyczano, francuska liczba mnoga - albo obie liczby - (finances, chances, ordonnances itd.) wciąż mogły kończyć się na szwę, którą oddano jako polskie -e (i ograniczono do pl)? Byłby to więc przykład zapożyczenia afiksu fleksyjnego z języka obcego. Jest tu ktoś mocny we francuskiej diachronii?

Discuss.

Dynozaur

*sorry, spieprzyłem - Eldarion.

bandziol20

Heh... przypominają mi się moje "tygryse" od Samuela Twardowskiego (pocz. XVII w.) i gdyby to było w tamtym czasie to pewnie byłyby: szympanse.
Tylko, że analogia do seans, awans jest fałszywa, gdyż szympansy i tygrysy to rzeczowniki żywotne, a seanse, awanse raczej nie. Razz

Eldarion I

Dynozaur

Eldarion I

Niestety "zmień" pojawia się w miejscu "cytuj", a nie obok, więc pomyłka może się zdarzyć Wink

Jednak raczej po takiej wpadce nie powinno się o powtórzyć, się będę bardziej pilnował Smile

Leto Atryda

pittmirg

bandziol20

Moim zdaniem końcówka z -e w wyrazach polskich to przemożny wpływ końcówki lmn. języka francuskiego -es [e].
Późniejsze formy z -y to już tylko polskie oswajanie.
Symptomatyczne są tu np. używane tylko w lmn. Exclamation

dziś przestarzałe "awanse" w znaczeniu : szczególne względy, grzeczności. Razz

Tak przy okazji tych wyrazów na -ans interesujące jest słowo nonsens; pochodzi on od łacińskiego nonsensum i jak wszystkie grzeczne wyrazy łacińskie na -um przybierał w stpol. końcówkę -a (np. akwarium - akwaria). Juliusz Słowacki pisał :
A to wszystko są nonsensa,
Te moje wierszyki nowe,
Gdzie się język mój wałęsa
I bawi zęby trzonowe...

Na przełomie XIX / XX w. pojawiała się ponoć postać nonsense, czyli tak jak konwenans - konwenanse. (Wnosić można to z tego, że przedwojenne słowniki poprawnościowe co i raz przed postacią taką przestrzegają Wink

)

Już nieco abstrahując - sądzę, że w polskim postać szympanse (która występowała przed wojną i niekiedy po wojnie) utrzymałaby się o wiele dłużej, gdyby się Polacy w porę nie zorientowali, że szympans to jednak zwierzę żywotne. Very Happy

Inna sprawa, że procesy wyrównawcze wciąż trwają. Np. obok tradycyjnej postaci "kwadranse" trafia się tu i ówdzie potoczna postać "kwadransy". Razz

pittmirg

bandziol20

Szympanse są naszymi najbliższymi kuzynami, różnimy się jedynie około 1,5 procent genów
( Ewa van den Bergen-Makała (ur. 1953), tłumaczka R. Kapuścińskiego na holenderski, do Holandii wyjechała w 1972, na stałe mieszka tam od 1977 r.)