Conlanger

Hapana Mtu

Trochę nie mam pewności, do którego działu należy to wcisnąć (conlangi, lingwistyka czy inne), ale przewidując (pytanie czy trafnie) dalszy rozwój wątku zdecydowałem się na lingwistykę.

Przeszedłem niedawno kurs języka budinos. Kurs polegał na tym, że przyszedł profesor od ekonomii, mówił coś o rudych ludziach (patrz niżej) w udmurcko-węgiersko-rosyjskim surżyku, a potem dostaliśmy dwie książki i tekst hymnu budinos. Chodziło o to, żeby w przeciągu dwóch tygodni zakuć na pamięć tekst hymnu i przetłumaczyć go na jakikolwiek język. Po dwóch tygodniach przyszedł znów profesor razem z autorem. Najpierw profesor znów mówił na surżyku, potem sam autor mówił coś po udmurcku (m.in. wymieniał ważne auxlangi - volapük, esperanto, ido i... slovio!!!), robiąc sobie przy tym przerwy na telefon, potem zaś profesor odkorkował szampana, przepytał nas z zauczonych tekstów, powręczał wszystkim dyplomy (w międzyczasie autor się zmył, więc wszystkie moje pytania do niego pozostały niezadane), powznosił toasty i odstał się na szybcika.

W ten sposób zakończyłem oczno-zaoczną szkołę budinosa.

Przechodząc bliżej tego, co dla nas istotne - jestem w posiadaniu dwóch książeczek o budinosie po rosyjsku. Pierwsza to Historyczno-filologiczne fantazje na temat: "Rudzi ludzie, skąd jesteście? Czyż nie z z herodotowskich Budzinów?" z 2007 roku, druga nosi tytuł Budinos. Wspólny język ugrofiński i została wydana w roku 2010.

Pierwsza publikacja liczy sobie 410 stron, z czego 38 zajmują słownik budinos-rosyjski i [link widoczny dla zalogowanych], a reszta to rozważania na temat pokrewieństwa rudowłosych Udmurtów, Greków i Celtów, podparte nawet listą podobnie brzmiących słów greckich i udmurckich i próbą naukowej analizy, o czym świadczą zmiany w znaczeniu tych "starogreckich" słów w udmurckim.

Można tam znaleźć takie pary, jak np. starogreckie eta "nazwa litery" i udmurckie öte "zwie"; starogreckie akademeia "akademia" udmurckie aďami "człowiek" (osobiście obstawiam raczej etymologię od słowa adam).

Druga publikacja jest znacznie mniejsza. Składa się z rozmówek budinos, słowniczka, tekstów i krótkiego posłowia, w którym wraca kwestia słownej wspólnoty grecko-udmurckiej.

Tak więc gramatykę znam tylko dla wersji sprzed 4 lat, dla wersji sprzed roku muszę się jej domyślać z tekstów.

Dość łatwo jest wyłapać zmiany, jakim w przeciągu trzech lat uległ język budinos. Dla ułatwienia pozwolę sobie wprowadzić dwa skróty - B07 jako Budnios 2007 i B10 jako Budinos 2010.

Główną różnicą między B07 a B10 jest, jak już pisałem w innym wątku, silna esperantyzacja B10. W B07 wygląda na to, że dowolna część mowy może mieć w formie słownikowej dowolną końcówkę. W B10 rzeczowniki stale kończą się na a, czasowniki na i, przymiotniki na o, przysłówki na e. Znajome, prawda? Pociąga to za sobą kilka zabawnych zmian, np. nelja w B07 oznacza "4", w B10 oznacza "głód". Podejrzewam, że szczątkowa harmonia samogłoskowa (wyglądająca zresztą na karykaturę tej węgierskiej) obecna w B07 wobec jednolitych końcówek B10 też musiała się odstać.

Kolejną zmianą jest wprowadzenie czasu przeszłego zakończonego na b. W tekstach B10 jest on używany nagminnie (choć nie dam głowy, że to jedyny czas przeszły B10), gdy tymczasem w B07 mamy cztery czasy przeszłe o zupełnie innych sufiksach (różnica semantyczna m-y nimi nie została oczywiście wytłumaczona).

Wielką zagadką pozostaje wymowa języka budinos. Bo o ile z alfabetu i podanej transkrypcji rosyjskiej idzie się domyśleć, jak czytać poszczególne głoski, o tyle trudno uwierzyć, że B10 azhjmiesa "prezydent" czy kadjma "cebula" wymawia się przez [j]. Z drugiej strony, jeśli przyjąć, że j może być znacznikiem zmiękczenia, dostajemy całkiem sporo nowych fonemów, np. rj, lj, kj, gj, tj, dj, nj, sj, zj, shj, zhj... Czy w którymkolwiek języku ugrofińskim występują cztery syczące w układzie s-s'-ʃ-ʃ' ? Albo zmiękczone r' ?

Brak sensownych fonotaktyk do generalnie słabość budinosa. Większość języków uralskich nie przepada za zbitkami w nagłosie, co budinos w miarę oddaje (chyba, że przyjąć, że C+j to dwa dźwięki, wtedy zbitek nagłosowych byłoby całe mrowie). Gorzej jest ze stykiem morfemów. Nic nie przebije zwłaszcza magicznych zbitek w wygłosie B07. Np. sarr ← sar + causalis-finalis; cherkks ← cher + pluralis+ essiv-modalis (przykłady oryginalne z książki). Można mieć nadzieję, że esperantyzacja B10 trochę te zbitki zelżyła (*sarar, *cherakks).

No i wielką tajemnicą jest fonem h. Bo w alfabecie jest obecny, ale nie udało mi się go znaleźć w ani jednym słowie. Ba, wszystkie słowa mające przed zapożyczeniem do budinosa h dostały w jego miejsce k. Np. B10 kadjma ← węg. hagyma. Osobiście stawiam, że za brak h w budinosie możemy winić brak tego samego fonemu w udmurckim.

Pomimo znacznej esperantyzacji w budinosie brak jest tej regularności słowotwórstwa, którą znamy z esperanto.
O ile ze słów soda "uczucie" i sodi "czuć" czy ada "mózg" ado "rozumny" dałoby się wyabstrahować jednoznaczne rdzenie, o tyle pary vona "brat" i vone "niepotrzebnie" czy shema "smak" i "shemi" "zdziwić się" już takiej możliwości nie dają. I gdy w hymnie budinosa pojawia się przymiotnik vono, to podpierając się słownikiem równie dobrze można go przetłumaczyć jako "braterski" i "niepotrzebny".

Zresztą w tym samym hymnie mamy taki wers.
Nezide, latide, kalzide, kalide, czyli "spójrzcie, zobaczcie, słuchajcie, usłyszcie". I teraz pytanie - czemu ten sam wrostek, który pozwala utworzyć "słuchać" od "słyszeć" nie pozwala stworzyć "spojrzeć" od "zobaczyć"? Może "słuchać" i "słyszeć" zostały wzięte z języka, gdzie taki morfem był, a "spojrzeć" i "widzieć" z takiego, gdzie go nie było (węgierski)?

Żeby było zabawniej, to mimo że - jak padło to dwa akapity temu - rdzenie budinosa nie zawsze są jednoznaczne, to przy konstrukcji wyrazów złożonych używa się raczej samych rdzeni, bez końcówek części mowy.
*Izh- "Iż" + kara "miasto" → Izhkara (nie *Izhakara) "Iżewsk"
*azhj- "przód, przedni" (por. azhja "przód" azhje "wcześniej") + miesa "mężczyzna" → azhjmiesa (nie *azjhamiesa, azhjomiesa) "prezydent".
Ubocznym efektem takiego słowotwórstwa są - jak w esperanto - koszmarne zbitki spółgłosek między morfemami.

Dla osób nieznających węgierskiego sporym zaskoczeniem może być znowuż taki układ:
foka "temperatura" + kadjma "cebula" = fokakadjma (o dziwno nie *fokkadjma) "czosnek"
Czemu czosnek to temperaturowa cebula? Ano po węgiersku fok to m.in. "stopień", także jako stopień Celsjusza. A fog to "ząb". Fokhagyma zaś jest ząbkowaną cebulą. Taką cebula, co ma ząbki, czyli czosnkiem. Nie jest ani stopniowaną, ani tym bardziej nie temperaturową cebulą. Po prostu g straciło dźwięczność, z czego autor "ugrofińskiego koine" chyba nie zdawał sobie sprawy, stąd pomyłka.

Podobnie zdziwiło mnie, że w B10 "tysiąc" to ezre. Irańskie słowo zapożyczone jedynie przez węgierski ma robić za wspólne słowo Ugrofinów? Czemu? W B07 "1000" to shjute, a "100" - shjote. Zbyt podobne nazwy, więc rozumiem, że autor chciał je zmienić. Ale dlaczego ezre? Niestety w rozmówkach z B10 nowych liczebników nie ma (nazwę tysiąca znalazłem w tekście), więc nie wiem, co stało się z setką.

No i na koniec kwiatek ortografii. W jednym z tekstów B10 imię węgierskie imię Csilla zostało przekształcone na Chila, ale słowo magyar w najlepsze zachowuje ortografię węgierską.

Gość

Henryk Pruthenia

A ja na Budinos 2033 i Budinos 2034.
A tak poza tym: masz tego jakieś skany (nie, nie mam zamiaru się tego uczyć)
I czemu nazwa mi się kojarzy z espaniolskim (ostatnio noszę się z pomsłem, by z ruskiego zrobić łacinę, a to zgwałcić na espaniolski Very Happy

)
na przykład стать > estat...
Będzie ciekawie nieregularny język Very Happy

Dynozaur

Ugrofińskie Slovio...

Coś słyszałem o tym języku, ale nigdy nie sądziłem, by był na tyle popularny, żeby były w nim kursa i książki (a więc już przebił Slovio, którego użytkownicy, książki w języku i nieśmiertelne "Slovio-klubis" istnieją tylko w chorej wyobraźni Hučka, a tak naprawdę nikt ich nie widział)...

Skąd ta nazwa? Brzmi dla mnie jakoś litewsko i nie kojarzy się z Ugrofinami.

Założę się, że przed reformą języka litewskiego "budinos" znaczył budyń. Ale Jablonskis (czy inny żmudzki nacjonalista) uznał, że to zbyt po polsku i zmienił na "gežiatkaršybetniopųstaidevaitis" (z protobałtosłowiańskiego rdzenia oznaczającego "budyń czekoladowy, gotowany na odtłuszczonym mleku"), albo jakoś tak.

Aha, i szkoda, że ten dziwotwór nie pisze się w cyrylicy. Dwuznaki typu ch/sh/zh są dobre tylko w transliteracjach opartych na angielskim (i nawet tam nie zdają egzaminu, anglofoni na ogół NIE ROZUMIEJĄ dwuznaku "zh" i czytają [z]).

Hapana Mtu

Mścisław Ruthenia

Gość

Artaxes

Hapana Mtu

Kolejna ciekawostka. B07 ma harmonię wsteczną. Słowo (czasownik pomocniczy, partykuła?) negacji trybu rozkazującego ei/ai stojąc przed czasownikiem (w formie bezokolicznika) harmonizuje się do niego, a ściślej - co chyba dziwi jeszcze bardziej - do jego ostatniej (a nie pierwszej) głoski.

ei tule "nie chodź"
ai ava "nie otwieraj"

Słówko to może później przyłączać kolejne sufiksy, które będą się już harmonizowały z nim postępowo.

eide tule "nie chodź"
aido ava "nie otwieraj"

W wersji "labirynt harmonii" można to przedstawić taką supełkopętelką: