Conlanger

bandziol20

Nie wiem czy to dziwadło, nie wiem czy takie nieindeuropejskie, ale frapuje mnie kategoria czasowników "causativum".
Skąd pochodzi, kiedy i dlaczego się pojawiła ?
Ale po kolei.
Wg Słownika terminologii językoznawczej (Gołąb/ Heinz/ Polański, PWN 1970)
Causativum - kategoria słowotwórcza czasownika wyrażająca fakt, że podmiot czasownika powoduje (łac. causare - powodować) wykonanie danej czynności czy przyjęcie danego stanu przez jego dopełnienie.
W językach słowiańskich mamy tylko ślady tej kategorii w takich czasownikach jak "poić" wobec "pić", "morzyć" (np. głodem) wobec "mrzeć" (umierać) , "wieszać" wobec "wisieć", "goić" wobec "żyć", "powiedzieć" wobec "wiedzieć", "sadzić" wobec "siedzieć", "postawić" wobec "stać", "położyć" wobec "leżeć", "palić" wobec "płonąć, pałać", "topić" wobec "tonąć" itp.
W prajęzyku indoeuropejskim była to jednak kategoria liczna, jak wskazuje np. sanskryt (...).
W wielu nowożytnych językach zachodnioeuropejskich kategorię tę wyraża się opisowo za pomocą słowa posiłkowego 'robić', 'czynić', np. ang.:

That makes me feel better. To sprawia, że się czuję lepiej.

Tyle słownik

Udało mi się w trakcie któregoś-nie-wiem-którego rozpracowywania języka Basków (lepsze od kostki Rubika Wink ) natrafić na informację o causativum w tymże języku.
Otóż dawno, dawno temu w języku baskijskim tworzono te kauzytywne formy za pomocą przedrostka ra- .

e-bil-i - iść
e-ra-bil-i - nakazać iść

e-go-n - być
e-ra-go - kontynuwać (= spowodować, aby dalej coś trwało)

e-gi-n - robić
e-ra-gi-n - zmusić do zrobienia

e-dan - pić
e-ra-dan - poić

e-tza-n - leżeć
e-ra-tza-n - położyć, kłaść

e-karr-i - nosić
e-ra-karr-i - zmusić do noszenia

j-oha-n - iść
e-r-oa-n - nieść (? niejasne )

e-kus-i - widzieć
e-ra-kuts-i - pokazywać

i-kas-i - uczyć się
i-ra-kats-i - uczyć

e-sa-n - mówić
e-ra-sa-n - skłonić do mówienia;

Dzisiaj w języku baskijskim nie tworzy się nowych form z cząstką ra-, a raczej używa się różnych złożeń czasowników typu edan-erazi (poić), gdzie drugi element erazi to czasownik o znaczeniu "zmuszać, sprawiać, robić coś"

W języku węgierskim również istnieje forma kauzatywna czasowników.
Służy ona do wyrażania czynności wykonywanej nie bezpośrednio przez podmiot, lecz z woli podmiotu, za pośrednictwem kogoś lub czegoś.
Tworzy się ją, dodając do rdzenia (tematu) czasownikowego przyrostka -at/-et lub -tat/-tet.
Formy tej nie można wyrazić dokładnie w języku polskim. W przybliżeniu odpowiada ona takim zwrotom, jak :
kazać ( + bezokolicznik)
powodować ( + bezokolicznik)
namawiać do ( + bezokolicznik) itp.

Przyrostek -at/-et dodaje się do jednosylabowego rdzenia czasownika, zaś -tat/-tet do tematu (rdzenia) mającego więcej niż jedną sylabę, nie licząc przedrostków.

-at
bezárni - zamknąć
bezáratni - kazać, zamknąć, spowodować zamknięcie, skłonić do zamknięcia itp.

-et
megverni - zbić, pobić ( kogoś)
megveretni - kazać zbić, spowodować pobicie, namówić do zbicia itp.

-tat
dolgozni - pracować
dolgoztatni - kazać pracować, powodować pracę itp.

-tet
megfizetni - zapłacić
megfizettetni - kazać zapłacić, spowodować zapłacenie

Forma kauzatywna występuje we wszystkich osobach, trybach i czasach obu koniugacji ( tj. podmiotowej i przedmiotowej).

Forma kauzatywna ponadto w języku węgierskim tworzy też, podobnie jak cała reszta czasowników, formę potencjalną, czyli wyrażającą możliwość wykonania czegoś (typu kapni - dostać, kaphatok - mogę dostać).
Cała konstrukcja w takim wypadku wygląda następująco :

Temat + (t)-at/-et + -hat/-het + końcówka
{czyli móc kazać coś zrobić np. wybatożyć wieśniaków Very Happy

}

***
Może ktoś zna ciekawe przykłady zastosowania causativum z innych języków ? Rolling Eyes

bandziol20

pittmirg

Trochę materiałów i wiadomości o strukturach kauzatywnych, które mogą się wydać interesujące:

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

bandziol20

te linki są po prostu świetne Razz

dzięki