Conlanger

Serpentinius

Chciałbym dotrzeć do tego jakie znaczenie w polskim ma sufiks -dło, jakie słowa występują i od czego pochodzą.

Ostatnio starałem się przypomnieć sobie jak najwięcej słów tak zakończonych:

bydło
dziwadło
godło
imadło
jadło
kowadło
łazidło
malowidło
mazidło
mydło
nosidło
poidło
pudło
radło
sadło
sidło
siodło
spoidło
świecid(e)ł(k)o
wiązadło
wędzidło
źródło
widły
mokradło

Kiedyś używano sufiksu tego by utworzyć nazwę narzędzia, obecnie głównie by upodlić lub okazać pogardę dla czegoś np. romansidło, wierszydło...

Lecz jest na tej liście kilka słów, które nie nazywają ani narzędzi, ani nie mają negatywnego wydźwięku. Dlatego pytam jakie są jeszcze inne zastosowania tego sufiksu?

pittmirg

Sądzę, że w cześci tych słów -dło nigdy nie było sufiksem, ale po prostu cześcią rdzenia.A "pudło", jak rzecze mój słownik, jest ze śr.-grn.-niemieckiego pudel. EDIT: Ale ogólnie wydaje się, że ma 2 podstawowe znaczenia, jak wspomniałeś,1) tworzenie derywatów o znaczeniu pejoratywnym 2) nazywanie rzeczy które mają jakiś związek z pewną czynnością (tzn. są w niej pacjensem, jak jadło, które jest jedzone, malowidło, które jest malowane, albo narzędziem, jak poidło, którym się poi, albo miejscem, jak kowadło, na którym się kuje.)

Kwadracik

KOSZMIRADŁO

zavadzky

Dość powiedzieć, że walnąłem w klawiaturę, o tak:

pittmirg

spitygniew

Rzezczywiscie, najczęściej oznacza to przedmiot, np. na siodle się siedzi, ale wiem że w epoce przedpiśmiennej wyraz ten brzmiał sedlo, co jest dziwnie podobne do ang. saddle, czyli "something, where you sit". Czyżby więc ten sufiks istniał już w praindoeuropejskim?

zavadzky

Jak już to "something you sit on".

Kwadracik

Saddle, owszem, pochodzi od PIE *sed-; ale sufiks jest zapewnie inny. W staroangielskim było "sadol".

muggler

Można snuć intrygę, że sufiks też ma wspólne pochodzenie.
Por. wspomniane wcześniej pudel (śr.grn.niem.) i sadol (staroang.). Jakaś metateza, jakieś Vowel Shift, wałczenie, itp. i już nieszczęście gotowe. Później jeszcze może zawężenie czy poszerzenie znaczenia, czemu nie.

bandziol20

muggler

I masz babo placek...

mydło ps. mydlo
bydło ps. bydlo (od być?)
radło ps. ordlo
sidło ps. sīdlo
źródło ps. žerdlo

Czyli przyrostek bez wątpienia prasłowiański. Pytanie - czy starszy?

bandziol20

bandziol20

-ło może być praindeuropejskie, natomiast -dło jest chyba wynalazkiem typowo słowiańskim, a dziś może bardziej nawet zachodniosłowiańskim.
wydaje mi się, że akurat w "siodło" nie ma -dło, tylko -ło, z kolei w niepozornym sidle to właśnie -dło jest:
rdzeń si- ten co w sieci, sitwie, sile; lit. sieti - wiązać

tak poza tym od -ło dodałbym :
szkło ( < śkło < śćkło, ros. стекло ) od ściekania-naciekania
ciepło od ciepania, topienia (pod wpływem temperatury)
światło od świecenia (dawniej to był 'świat')
wiertło od wiercenia
tarło od tarcia
Razz

bandziol20

Warto wspomnieć, że w polszczyźnie istniało drugie siodło od -dło, i przechowało się w nazwie miejscowości Długiesiodło.
Znaczyło osadę, wieś, ale pod wpływem ruskim (chyba ukraińskim?) zamieniło się w poetyckie sioło, skąd mamy też przysiółek, sielski, sielankę.
w rosyjskim jest do dziś rozróżnienie tych dwóch siodeł:

седло - siodło, kulbaka
село - sioło, wieś

Zresztą chyba każdy Polak wie, że co innego Siedlce nad swojską Muchawką czy Helenką a co innego Sielce nad Oką.
Choć słyszałem, że w Warszawie też były Sielce, ale nie wiem, czy to prawda.

Apropos szkła, ściekania to nasunęło mi się jeszcze, że w górnołużyckim :
zaćekać - puchnąć, nabrzmiewać
zaćekły - opuchły, spuchnięty, napuchnięty Very Happy

Z wyrazów na -dło mają tam m.in.:
stadło - stado
bydło - mieszkanie
ćepadło - proca
spinadło - hamulec
hladadło - celownik (np. u karabinu)
truhadło - golarka

Razz

varpho

dorzucę do listy -dłów dwa synonimy atramentu, które niestety się nie przyjęły:
czernidło
pisidło