Conlanger

bandziol20

W języku polskim nie ma odpowiednika koniugacji przedmiotowej, gdy tymczasem w węgierskim są dwie równoległe koniugacje : podmiotowa i przedmiotowa.
Czasownik ma takie samo znaczenie bez względu na to, czy jest to koniugacja podmiotowa czy przedmiotowa, np. polskiej formie "piszę" odpowiadają w języku węgierskim dwie formy : "írok" lub "írom".

Pierwsza forma "írok" oznacza, że piszę coś, co dla mego rozmówcy, nie jest bliżej znane, o czym jeszcze nie mówiliśmy.

Natomiast ""írom" oznacza, że piszę coś, o czym mój rozmówca jest już poinformowany, ponieważ albo wyrażam to w tym samym zdaniu, albo dowiedział się on o tym z innego zdania, czyli Przedmiot mojej czynności jest określony i znany mu.
Warto dodać, że Przedmiot ten nie musi nawet być wyrażony w zdaniu. Sam fakt użycia przedmiotowej formy czasownika informuje, że strony prowadzące rozmowę mają na myśli TEN SAM przedmiot czynności.

Czasownik literalnie ma w tym przypadku takie samo znaczenie bez względu na to, czy jest to koniugacja podmiotowa czy przedmiotowa, jak np.:

Szeretek úszni - Lubię pływać ( koniugacja podmiotowa)

Szeretem a banánt - Lubię banany ( koniugacja przedmiotowa)

Koniugacja podmiotowa dotyczy czasowników nieprzechodnich oraz czasowników przechodnich, które w zdaniu otrzymują dopełnienie nieokreślone albo nie otrzymują go wcale (a adresatowi nie jest bliżej znany przedmiot czynności).

Moziba megyünk. Idziemy do kina. ( czasownik nieprzechodni)

Mit csinálsz ? Várok. Co robisz ? Czekam. (brak dopełnienia)

Koniugacja przedmiotowa dotyczy czasowników przechodnich, które otrzymują dopełnienie określone.

A kávét kérem. Proszę (tę) kawę

Dopełnienie nie jest określone, jeśli :

a) jest poprzedzone przedimkiem nieokreślonym (egy), np.:

Anikó egy pulóvert vesz. Anikó kupuje sweter.

b) nie jest poprzedzone przedimkiem określonym czy też nieokreślonym ani nie jest nazwą własną ( jak np. Kati, Budapest)

Kávét kérsz ? Chcesz kawy ?

c) jest wyrażone bezokolicznikiem, np.:

Nem szeretek sportolni. Nie lubię uprawiać sportu.

Dopełnienie jest określone, jeśli:

a) jest poprzedzone przedimkiem określonym (a, az), np.:

Szereted a szőlőt ? Lubisz winogrona ?

b) jest nazwą konkretnej osoby lub rzeczy, np.:

Jól ismerem Sopot. Dobrze znam Sopot.

c) jest wyrażone przez ez albo az, np.

Ezt kérem. Chcę to.
Azt nem szeretem. Nie lubię tego.

Zaimki pytajne { kit, mit, hány, hányat, milyen, milyent } wymuszają koniugację podmiotową:

Kit nézel ? Na kogo patrzysz ?
Mit parancsol, uram ? Czego sobie pan życzy ?
Hányat akarsz ? Ile chcesz ?
Milyen házat vesztek ? Jaki dom kupujecie ?

Zaimki pytajne { melyik, melyiket, hányadik, hányadikat } wymuszają koniugację przedmiotową:

Melyik kenyeret kéri ? Który chleb pan sobie życzy ?
Melyiket parancsolja ? Które pan sobie życzy ?
Hányadik almát eszi Pisti ? Które już jabłko je Pisti ?
Hányadik mondod ? O których (teraz) mówisz ?

Koniugację przedmiotową stosuje się również, kiedy dopełnienie w 3 osobie jest tylko sugerowane, a nie wypowiedziane.

Ismered Jánost ? - Ismerem.
Znasz Jánosa ? - Tak, znam (go).

Ciekawostka:
Czasownik köszön znaczy witać lub żegnać się z kimś, kiedy jest odmieniany w koniugacji podmiotowej, ale dziękować, kiedy jest odmieniany w koniugacji przedmiotowej.

Lucas, miért nem köszönsz ? Lucas, dlaczego się nie przywitasz (pożegnasz)?
Köszönjük a vacsorát. Dziękujemy za kolację.

***
Ciekaw jestem, w jakich innych językach występuje i jakimi regułami się rządzi ?

pittmirg

Jak już Kwadracik to wspominał ostatnio, coś bardzo podobnego występuje w językach inuickich Ameryki Północnej. Występuje tam non-specific conjugation używana w przypadku czasowników nieprzechodnich oraz jeśli dopełnienie jest nieokreślone, oraz specific conjugation używana wtedy, gdy dopełnienie jest określone. Czasowniki w specific conjugation musi się zgadzać zarówno z podmiotem jak i z dopełnieniem pw. liczby i osoby, a w non-specific conjugation z natury rzeczy tylko z podmiotem.

varpho

jeszcze warto dodać, że istnienie rozróżnienia na koniugację przedmiotową [określoną] i podmiotową [nieokreśloną] umożliwia opuszczanie zaimków osobowych, kiedy występują w funkcji dopełnienia.

w języku węgierskim zaimki pierwszej osoby obu liczb są traktowane jako nieokreślone, natomiast trzeciej - jako określone.

[może to się wydawać dziwne, albo można do tego podejść filozoficznie - wszak "tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono" Wink

]

1. én, engem - ja, mnie - zawsze nieokreślone
11. mi, minket - my, nas - zawsze nieokreślone
3. ő, őt - on [ona/ono], jego [ją] - zawsze określone
33. ők, őket - oni [one], ich - zawsze określone

na przykładzie czasownika "lát":

"látott" - forma czasu przeszłego koniugacji podmiotowej [nieokreślonej] - jeśli nie następuje po nim dopełnienie, to domyślnym dopełnieniem jest zaimek pierwszej osoby - czyli 'widział[a] mnie'

"látta" - forma czasu przeszłego koniugacji przedmiotowej [określonej] - analogicznie - domyślnym dopełnieniem jest zaimek trzeciej osoby - 'widział[a] go [ją]'

z kolei zaimek drugiej osoby, jeśli pojawia się w zdaniu w funkcji dopełnienia, [a podmiotem jest zaimek pierwszej osoby l.poj.] wymusza użycie czasownika w specjalnej formie, której wykładnikiem jest końcówka "-lak/-lek" ['ja ciebie' / 'ja was'*].

2. te, téged - ty, ciebie
22. ti, titeket - wy, was

"látlak" - 'widzę cię'
"láttalak" - 'widziałæm cię' itd.

*) z tym że jeśli dopełnienie ma występować w liczbie mnogiej, to trzeba to gwoli jasności zaznaczyć, dodając odpowiedni zaimek.

wygodna taka syntetyczność, prawda? Smile

podobną rzecz zauważyłem w hebrajskim [biblijnym] - jeśli się mylę, to mnie poprawcie, ale z tego co wiem, to tam czasowniki odmieniają się normalnie przez osoby podmiotu, ale dodatkowo mogą też przyjmować sufiksy dzierżawcze, jak rzeczowniki - i wtedy wskazuje to na osobę dopełnienia.