Conlanger

bandziol20

Powszechnie wiadomo, że w wielu językach słowiańskich m.in w rosyjskim, czeskim istnieją dwie formy przymiotnika.

Jedna z nich odmienia się wg rodzajów, liczb i przypadków - to tzw. długie (pełne) formy.
Druga odmienia się tylko wg rodzajów i liczb ( w rosyjskim, czeskim) - to z kolei są krótkie formy.

Tradycyjna gramatyka podpowiada, że krótkie formy występują w orzeczeniu, natomiast pełne - w znakomitej większości - w przydawkach.
Dlatego też krótkie formy często są nazywane "predykatywnymi", a pełne "atrybutywnymi". Jednak taka nomenklatura jest nie do przyjęcia, ponieważ ignoruje ona możliwość wystąpienia pełnych form w orzeczeniu.
Tym zagadnieniem właśnie chcę się zająć .

W języku czeskim i rosyjskim w funkcji orzeczenia mogą wystąpić formy krótkie :

Девушка здорова. Dívka je zdráva. (1a)

Jednak w rosyjskim i czeskim w tej samej funkcji może wystąpić także forma długa:

Девушка здоровая. Dívka je zdravá. (1b)

Mówiący może dokonać wyboru między zdaniami (1a) a (1b) opisującymi mniej więcej to samo; tzn. różnice istnieją na poziomie gramatyki, ale nie na poziomie leksyki.

W tym miejscu warto odnotować, że w rosyjskim i czeskim występuje cała masa przymiotników, u których brak jest krótkich form. To bynajmniej nie oznacza, że przymiotniki te nie mogą występować w funkcji orzeczenia. Do takich przymiotników należą m. in. zakończone na : ros. -ический, czes. -ický.
Np. (w roli orzeczenia) :

Этот вопрос политический. Tato otázka je politická.

Z drugiej strony są przymiotniki, zarówno w rosyjskim, jak i w czeskim, niespotykane w roli orzeczenia; np. ros. освободительное движение ( ruch wyzwoleńczy), мыслительные способности (zdolności umysłowe), czes. psací stroj (maszyna do pisania), bombardovací letadlo (bombowiec)

Krótkie i pełne formy tworzą jak gdyby dwa przeciwstawne sobie obozy. Każdy z nich ma swoje gramatyczne oznaczenia, co więcej "zna" swoje miejsce w szeregu;

np. w pozycji

Эта (-) девушка - można użyć tylko pełnych form ( здоровая, красивая, молчаливая ),

zaś w pozycji

Эта девушка (-) - mogą występować tak krótkie ( здорова, красива, молчалива ), jak i pełne ( здоровая, красивая, молчаливая ).

Pytanie brzmi :
Jakie jest inwariantywne (podstawowe i niezmienne) znaczenie GRAMATYCZNE długich i krótkich form przymiotnika ?

BartekChom

Forma długa pochodzi z dodania zaimka jь, ja, je, który przetrwał w przypadkach zależnych zaimka osobowego: jego, jemu itd. Pierwotnie odpowiadała rodzajnikowi określonemu

zdorva-ja žena - die gesunde Frau
zdorva žena - eine gesunde Frau

Takie znaczenie zachowało się podobne w słoweńskim. Nie wiem, jak dokładnie jest w innych południowosłowiańskich, ale ogólnie kojarzy mi się, że forma krótka jest częsta w przydawce. W rosyjskim i czeskim przetrwała w orzeczniku, chociaż nie zawsze, a w polskim dla kilku przymiotników w orzeczniku i, jeśli dobrze pamiętam zalecenia, w długiej przydawce: "Pełny słój stoi na półce.", "Słój jest pełen.", "Słój pełen śliwek stoi na półce." (i w formach typu "na pewno", "po polsku").

EDIT: Oraz jako przysłówek: "zdrowo".

Silmethúlë

O, a ja skorzystam z okazji i zapytam skąd się wzięła różnica między ładne (zwierzę, dziecko) a ładnie (to zrobiono), śmiałe (panie) a śmiele (powiedziane...)? Dlaczego w przysłówkach zmiękczenie się pojawia a w przymiotnikach nie?

Domyślam się, że wszystko przez to -o w końcówce N. r. nijakiego, ale dlaczego w przymiotnikach tak a w przysłówkach inaczej, skoro te drugie od pierwszych pochodzą (prawda?) - pojąć nie mogę.

pittmirg

espeket

Silmethúlë

A to nie tak, że -o wg odmiany krótkiej, "starszej", a -e to ściągnięcie -oje z odmiany długiej? W czeskim np. mamy e długie. W ps-ie, jak pittmirg chyba postulował już na tym forum, przysłówków jako takich nie było i wzięły się one właśnie z N. neutrum przymiotników (stąd to "trudno", ale też "ładnie") i niepokoi mnie to, że w jednym palatalizacja jest, w drugim nie ma. Razz

EDIT: a ja nie zauważyłem edita i na twojego spóźnionego posta odpowiedziałem... Razz

EDIT2:

espeket

Silmethúlë

Bo pochodzi w całości od złożonej. Poza wyjątkami takimi jak podane właśnie "po polsku, czesku niemiecku" (a nie "po polskiemu, czeskiemu...") czy też "bądź zdrów", "on jeszcze jest żyw!", "Pan pełen łaski...". Podział więc mamy, ale form "krótkich" używamy bardzo rzadko. O tym jest w pierwszym poście. Ja jednak po prostu myślałem, że przysłówki pochodzą od miuanownika r. nijakiego a nie miejscownika (r. męskiego? nie chce mi się sprawdzać...) stąd moje pytanie.

EDIT: a jeżeli chodzi o to, kiedy zaczęły się zlewać z krótkimi i dominować formy długie - jeszcze w czasach prasłowiańskich, skoro w każdym języku słowiańskim one dominują a już w czasach s-c-s-u nie było wielkich różnic (były jakiekolwiek poza tym, że jedne preferowano w jednych funkcjach w zdaniu, drugie w innych?) w znaczeniu między krasna a krasnaja Wink

.

espeket

Silmethúlë

espeket

Silmethúlë

Dlaczego nie mądrzej? Akurat nie chce mi się wierzyć w celowe fałszowanie przez zły czeski system tabel odmiany rzeczowników i przymiotników staro-cerkiewno-słowiańskich. Eh wy bibliotekomagistry... Rolling Eyes

A za skany dzię-ku-ję.

espeket

Silmethúlë

Wikipedię odradza się z dwóch powodów: braków i fałszywych informacji. Uważam, że to mi nie grodzi, gdy idę sprawdzić tylko jedną formę z deklinacji scs-u. Inna sprawa, że Wikipedia nie da mi wszystkich informacji, jakie da podręcznik, ale do tej jednej konkretnej nadaje się tak samo dobrze.

espeket