Conlanger

pittmirg

W prasłowiańskim często rekonstruuje się *-tъ jako końcówkę 3.os. w czasie teraźniejszym. Tak wygląda to w starocerkiewnosłowiańskim, i również część współczesnych, żywych języków najwyraźniej posiada kontynuację takiej końcówki: rosyjskie -т, bułgarskie -т w l.mn. Taka końcówka jest też zresztą zachowana w polskiej reliktowej, nieregularnej formie jest.

Istnieje jednakże również pogląd, że przynajmniej w niektórych dialektach końcówka ta brzmiała *-tь, albo wręcz, że *-tь było pierwotnym sufiksem, a *-tъ to innowacja niektórych dialektów, w tym tych, z których powstał SCS.
Warto zwrócić uwagę, że końcówka *-tь pojawia się w rosyjskim есть i polskim archaicznym jeść "jest". Na (lokalne) prasłowiańskie *-tь wskazuje ewidencja z ukraińskiego i białoruskiego: ukr. несе ale несуть, говорить i говорять; biał. нясе ale нясуць, будзе ale будуць, думае przy думаюць, сядзіць i сядзяць.

W większości języków słowiańskich końcówka ta albo występuje dziś niekompletnie: tylko w części czasowników czy raczej w l.mn., albo - w zachodniosłowiańskich oraz zachodnich południowosłowiańskich - wcale jej nie ma.

Jedynym jak dotąd sensownym wytłumaczeniem tego zaniku, które widziałem, jest że *-tъ zostało zreanalizowane jako zaimek *tъ i w związku z tym odpadło w części dialektów. Trudno postulować proces fonetyczny, biorąc pod uwagę zachowanie zakończenia -t(ъ) we wszystkich innych częściach mowy, bez śladów erozji ZTCW. Problem w tym, że pasuje to tylko do niektórych dialektów: tych, które miały *-tъ, a nie końcówkę z przednim jerem.

Przechodząc do sedna sprawy: tak mnie ostatnio naszła myśl, czy staropolska końcówka -ć, doczepiająca się gł. do form czasowników, spójników, zwykle rozumiana jako skrócone ci, nie jest aby jakimś odległym echem prasłowiańskiego trzecioosobowego *-tь ( > wczesne stpol. *-ć)?

bandziol20

Kwadracik

Ja dorzucę od siebie tyle, że w sanskrycie i w rekonstrukcjach PIE spotyka się końcówkę 3 os. l.p. "-ti".

pittmirg

bandziol20

pittmirg

bandziol20

Kwadracik

muggler

pittmirg

Jeszcze tak przyszło mi do głowy, że bezokoliczniki mogłyby się oprzeć morfologicznemu odrywaniu -ć z uwagi na preferowany, najpospolitszy szyk zdania: w zdaniach z podmiotem domyślnym (a takie były raczej bardzo częste) klityka zajmowałaby drugą pozycję, po czasowniku, zatem koło jego końcówki. Natomiast bezokolicznik stał na początku zdania na pewno rzadziej niż osobowa forma.

@muggler: brzmi kusząco, pytanie jedynie, czy *-o z PIE medialnego *-to byłoby w stanie dać w PS tylny jer. Na [link widoczny dla zalogowanych] stronie, którą dodał Beowulf w "Linkach..." widziałem bodajże 3 os. trybu rozkazującego na *-tu, nie wiem tylko, jaka jest szansa, że końcówka ta rozszerzyłaby się na oznajmujący.

Leto Atryda

pittmirg

Niektórzy jednak postulują we wczesnym PS proces zwężenia *o do *u w ostatniej sylabie przed *s, podczas gdy panuje konsensus, że proces taki zaszedł w analogicznych warunkach przed *m. Czyli w efekcie -os > -us > -ъ, -om > -um > -ъ (swoją drogą, zmiany podobne jak w łacinie). Nic nie wiadomo mi natomiast o faktycznie wygłosowym *-o przekształcającym się w *-ъ.

Trochę kłopotów sprawia dychotomia o-tematowych męskich z B. na *-ъ / i nijakich na *-o. Obie końcówki zdają się pochodzić z PIE *-om. Więc jeśli rekonstrukcja praindoeuropejskiego jest poprawna, należy zakładać jakiś proces niefonetyczny. Kortland proponuje zastąpienie pierwotnego *-om przez zaimkowy sufilks *-od w M. i B. nijakich o-tematowych, (por. zaimek *tod). Za to Halla-aho zakłada odpadnięcie końcówki *-m w nijakich, względnie niepojawienie się jej w dialekcie PIE, z którego powstał PS.

[link widoczny dla zalogowanych] (3.5, 3.6)
[link widoczny dla zalogowanych] (s. 116: 3.1, s.176: 11)

Nawiasem mówiąc, Halla-aho (s. 178) wzmiankuje, że "It seems likely that the pres. 3rd sg.ending -tъ is an original pronoun". Zastanawia mnie jedynie: skoro tak, do jakiej formy czasownika miałby on być doczepiony? Zapewne, by pojawiła się taka końcówka, musiałaby wcześniej istnieć nieprzeszła forma 3.os. czasowników zakończona na *-∅ względnie *-t, które zostałoby regularnie skasowane przez prawo otwartości sylab. To zaś dawałoby możliwość, że wersja bez żadnej końcówki jest również dawna, prasłowiańska. Ale czy taka forma istniała? Nie chce mi się jakoś wierzyć w bezpośrednie zamienienie zakończenia *-tь żywcem na klitykowy zaimek *=tъ.

Wracając do [link widoczny dla zalogowanych] strony, w PIE *-t miało być końcówką praeteritum, a *-∅perfectum.

bandziol20

Eee...Ale o co chodzi ? Rolling Eyes

Nie znam się za bardzo na tych indoeuropejskich rekonstrukcjach... Czy ie. -o w wygłosie rzeczowników rodzaju męskiego nie mogło przejść w ps. -ъ ?
(Poza tym w ps. oboczność o : ъ nie jest znowuż taka dziwna.)

pittmirg

bandziol20