Conlanger

bandziol20

O naturze kobiety napisano całe tomy i zgłębić się nie dało...Podejmując ten niebezpieczny temat nierzadko można spotkać się z zarzutem męskiego szowinisty jak św. Tomasz, któremu dostało się od feministek.

Nieopatrznie zachciało mu się tłumaczyć etymologię femine jako fe (fide - wiara ) + mine (minus - mniej), czyli osoba, która ma mniej wiary.

Ja nie zamierzam tu oczywiście rozpoczynać jakiegoś dyskursu filozoficznego, ale napisać, co właściwie znaczy kobieta i jak były kobiety postrzegane przez wieki.
znaczenie kobieta wyrażano kiedyś przez :
> żona (czyli rodząca od tego samego pnia co geneza, żyć) a także
> białogłowa, czyli omówienie od atrybutu (biała głowa - od białej chusty na głowie),
(Na marginesie : Zginął u nas jakiś *arktos albo *bear; zaczęto mówić częściej o "miodojadzie", na zasadzie "nie wywoływania wilka z lasu". podobnie zresztą do tej pory bardzo roztropnie czynią na Sumatrze nie nazywając krokodyla inaczej jak "dziadkiem".)
> niewiasta ( "nieznana" w rodzie, bo świeżo poślubiona, a nie urodziła jeszcze dziecka, żeby się do rodu wkupić ), która rozszerzyło znaczenie na ogólnie na dorosłą osobę płci żeńskiej.

Zginęła i u nas białogłowa i niewiasta zastąpiona przez kobietę Wink

Przetrwały wszystkie trzy w przysłowiach. Wiadomo, że kobieta pochodziła z żebra Adama , co niektórym frantom przywiodło na myśl gorzkawą sentencję :

A z tej to przyczyny, żeś białogłowę z kości stworzył, dobry Panie, nie jednemu też i ona kością w gardle stanie Smile

Przysłowia to mądrość narodów, więc na chwilę odchodząc od tematu, chciałbym się na nich skupić. Oto, co twierdzono o białogłowie, niewiaście, kobiecie. (nie żachajmy się, że to niepoważne, bo obserwacje czyniono przez wieki, weryfikując ich wiarygodność) Very Happy

- o białogłowie :

Białej głowie dość dwie słowie, będzie plotka, co się zowie.
Białogłowie pstro w głowie.
Co ci powie białogłowa, pisz na bystrej wodzie słowa.
Z białogłową rozmawiać, na wodzie pisać.
Nie tylko patrzeć na gładkość białogłowy, ale i uszy posyłać na targ, jaka o niej sława.
Po lat pięćdziesiąt która białogłowa, niech zwierciadło stłucze albo schowa.
Świegotne obmowy za najpierwszą dziś chlubę mają białogłowy.
U białych głów pospolita, że rade wiele rządzą.
W nagłych przypadkach lepszą radę potrafią dać białogłowy niźli mężczyźni.
Zawistna rzecz białogłowa: cudzej chwały mierzią słowa.
Zawsze radzą do pokus, ba i dla obmowy, każdy się strzeż w rozmowach starej białogłowy.

- o kobiecie

Gdzie kobiety panują tam mężczyźni rządzą.
Głupią kobietę poznasz po spódnicy.
Każda kobieta dwa razy szaleje : kiedy się kocha i kiedy siwieje.
Kiedy ci kobieta powie dwa słowa, weź jedno, a drugie odrzuć.
Kobiecie bez fartucha jak krowie bez ogona.
Kobieta bez serca, mężczyzna bez odwagi - niewiele warci.
Kobieta bez zalotności, to kwiat bez woni.
Kobieta czy kocha czy nienawidzi - nigdy w miarę.
Kobieta ma tyle lat na ile wygląda, mężczyzna - na ile się czuje.
Kobieta jak tur, to dzieciak jak wiór.
Kto kobietę ustrzeże, ten się na pajęczynie powiesi.
Łatwiej widzieć kobietę we łzach niż gęś w trzewikach.
Nic tak nie plami honoru kobiety jak atrament.
Przyjaźń dwóch kobiet jest złością przeciw trzeciej.
Rychło się słaba zadyszy kobietka, gdy za nią w pogoń pobieży miłość lekka.
Trzymać kobietę za słowo, a węgorza za ogon - na jedno wychodzi.
W zgromadzeniu kobiet najłatwiej o mówcę, najtrudniej o słuchacza.
Zachować co w sekrecie najciężej jest kobiecie.
Zaspokoić ciekawość kobiety, jest to napełnić wodą przetak.

- o niewiaście :

Dwie tylko dobre niewiasty na świecie : jedna się zgubiła, a druga się znaleźć nie może.
Mów niewieście co chcesz, tylko jej nie mów : larwo.
Nie trzeba rady niewieście do zdrady.
Nie ustrzeżesz niewiasty świerzbiącego łona.
Niewiasta każda wielomówna.
Niewieście milczeć przystoi.
Po całym mieście chodzą plotki niewieście.
U niewiasty między "tak" a "nie" nawet włosa nie przewleczesz.
W ustach niewieścich słodycz się mieści.
Zawsze lepsze dwie młode niewiasty niż jedna stara.

ale w końcu przecież :

Z kobietami wielka bieda, lecz bez kobiet żyć się nie da.

Znacie może jakieś inne ciekawe przysłowia ?
Smile

kmitko

A jaka jest etymologia samego wyrazu "kobieta"?

BTW: Kobieta zmienną jest, więc można po niej różniczkować Razz

.

pittmirg

Silmethúlë

Ktoś wywodził kobietę od kobyły. Początkowo zresztą kobieta była przecież określeniem dość negatywnym. Ale nie pamiętam szczegółów tej etymologii Wink

.

Kwadracik

bandziol20

Kwadracik

Constantine Frank Hawkman · Gość

A może kobieta ma coś wspólnego z słowem "kiep" lub "kpy" ("zniewieściały") i naprawdę powinna być zapisywana "kiepeta", ale w wyniku pewnych zawirowań fonetycznych "kpieta" dostała o i stąd "kopieta" -> "kobieta" ?

A co do causativum indoeu, to też widzę to pierwszy raz.

nasze "rodzić" pochodzi od *ra - "poruszać się energicznie" ?

bandziol20

bandziol20

Constantine Frank Hawkman · Gość

bandziol20

Napiszę teraz krótko różnych interpretacjach kobiety. Słowo to było od dawna przedmiotem dociekań i domyślań. Jako ciekawostkę : lwowscy żacy wywodzili ją w żartach od cubare, accubitus (łac. leżeć)
"Poważne" wywody koncentrują się wokół kilku hipotez :
a) pochodzenie staro-górn.-niem.: gabetta - małżonka, towarzyszka łoża, nałożnica albo górnoniemieckie kebs + weib, kebse w znaczeniu ‘nałożnica, konkubina’
b) pochodzenie włoskie : conbita, będącą w dialekcie toskańsko-włoskim zbitką dwóch łacińskich wyrazów ― concupire ‘bardzo pragnąć’ i cubito ‘spać, leżeć’. A conbita znaczyłaby dosłownie tyle, co ‘osoba budząca pragnienie pieszczotliwego przylegania’. Na rzecz tej hipotezy ma przemawiać czas pojawienia się wyrazu (ok. XVI w.). To wtedy przecież z pojawieniem się w Polsce dworu królowej Bony weszło do naszego języka wiele italianizmów np. grajca, moda, fraszka.
c) pochodzenie fińskie (!) : kave - kobieta, matka
d) pochodzenie południowosłowiańskie : kob – (chorw.) wróżba z lotu ptaka, los; kob-veta - wieszczka, wróżka; kobiti - wróżyć, zatem "kobieta" miałaby znaczyć "wywróżoną na żonę"; por. koba – stczes. kruk;
e) pochodzenie niemieckie : kopf-weiss w znaczeniu ‘białogłowa’
f) pochodzenie z gwary niemieckojęzycznych mieszczan Torunia : kob(e)-geit ‘koza z chlewa'

Trzeba przyznać, że rozstrzał w tych interpretacjach jest dość duży. Od Finlandii do Włoch... nieźle Razz

Warto wspomnieć o trudnościach, które mieli lingwiści, gdy próbowali interpretować ten wyraz.
Zatem lingwiści-fonolodzy łączyli kobietę najczęściej z kobyłą, chabetą. Nacinali się jednak na "nieznośną" miękkość kobiety. Chodziło o niezrozumiałą końcówkę -'eta, a w gwarach nawet -ita (kobita), która nie powinna była wystąpić; przywoływali chabetę - od chabego, czyli słabego konia; cóż jednak skoro mamy tam "wzorową" twardą końcówkę (-eta) ???
Drudzy lingwiści-semantycy podchodzili od strony interpretacji dzieła Marcina Bielskiego - Sjem niewieści (po 1565r., wyd. popr. 1586). Przytaczali fragment kluczowy (tż moim skromnym zdaniem):

Katarzyna:

Chocia oni nas zową białegłowy, prządki,
Ku więtszemu zelżeniu kobietami zową...

Charakterystyczne, że użycie tego słowa ma charakter cytatopodobny, obie bohaterki odwołują się przy tym do mowy mężczyzn. Cóż zatem : mężczyźni tak przezywali kobiety, ale dlaczego ? O co tu chodziło ?
Podniosło się larum wśród lingwistów-semantyków, jak to Sarmaci haniebnie traktowali kobiety, jak ciężko je obrażali, wręcz widzieli miejsce kobiet już nie tylko u kądzieli, ale (o zgrozo !) w chlewie (kob z niem. Koben). Razz

bandziol20

Myślę, że aż tak źle nie było... chociaż sam zwrot: kobieto! do dziś bywa używany z odrobiną politowania i lekceważenia, dla zaznaczenia własnej przewagi, z reguły w kontekstach świadczących o niezbyt wysokiej ocenie adresatki, np. Ty, kobieto, bądź cicho! Postukaj się w czoło, kobieto...
Inne etymologie, nie biorą pod uwagę, że słowo musiało być ZROZUMIAŁE w swojej budowie dla mężczyzn (którzy używali je w nieprzystojnych żartach) i dla kobiet (które musiały znosić te docinki, choć je mocno dotykały i raniły "do głębi duszy")
Moja interpretacja wywodzi kobietę jako apofonię od "szczebiotki, szczebiotania", z którego można by wywieść całą masę ptactwa jak to : kobuz, kobiec, kobczyk, a nawet... kibic ( z niem. Kiebitz - czajka (nieodstępna i natarczywa); a to z kolei z języka zachodnich Słowian; por. ros. чибиз - czajka;)
Ciekawe są przysłowia :
Dwie niewieście i targ w mieście.
Dwie gęsi, trzy niewieście uczyniły jarmark w mieście.

Albo słoweńskie wyrażenie idiomatyczne :
babji sejem - czyli przen. targ przekupek; babska paplanina, pogaduchy
Nie zapominajmy, że pamiętne słowa padają w dziele Bielskiego nie bez kozery nazwanym właśnie - Sjem niewieści. Właśnie... interpretacja słów...
czyli co autor ( XVI-wieczny ! ) miał na myśli...

Katarzyna:

Chocia oni nas zowią białegłowy, prządki,
Ku więtszemu zelżeniu kobietami zową...

Są dwa zastrzeżenia do popularnej interpretacji tego fragmentu :
1. kob "chlew" w XVI w. nie był już w użyciu
2. zelżenie nie znaczyło tego co dziś czyli "ciężkiej zniewagi", a raczej jedynie "lekceważenie".

Poza tym od innej bohaterki dowiadujemy się :

Bieta:

Mogąć oni przezywać żony kobietami,
Ależ też nie do końca mają rozum sami;

a dalej :
Najdzie więtszą stateczność przy naszych kobietach,
Niźli przy paniej radnych, co chodzą w koletach.

Nie ma tu żadnego nawiązania do chlewu, natomiast zawarta jest sugestia, że mężczyźni słowem kobieta obdarzają osobę niezbyt mądrą i o płochliwej naturze;
coś na przecięciu znaczeń : podfruwajka, latawica, głupia gęś, ptasi móżdżek... Razz

Charakterystyczne jest, że w pierwszych wiekach pojawienia się tego słowa w literaturze, obraca się ono raczej w kręgu literaturze sowizdrzalskiej, kpiarskiej, żartobliwej często w niewybrednych kontekstach
Dużo się mówi, że Pasek "zrehabilitował" kobietę, nazywając tym określeniem "uroczą wdówkę". (nota bene : wspomniał to słowo m. in. w kontekście własnych planów koligacyjnych, co było popularnym sposobem powiększenia majątku : przed Paskiem m. in. Zbigniew Ossoliński wiązał się węzłem małżeńskim z 6 razy, nie kryjąc się wcale z celem ekonomicznym, owszem szeroko się o tym rozpisywał w pozostawionych przez siebie pamiętnikach i traktował to jako źródło nauki dla swych sukcesorów).
W tym miejscu aż ciśnie się "wypomnieć" Paskowi jego jezuickie wykształcenie. Oznaczało to :
a) znajomość łaciny, a przede wszystkim
b) znajomość Nowego Testamentu.
A oto, co czytamy w 1. Liście Pawła Apostoła do Tymoteusza, 5, 13:
verbosae et curiosae łac., gadatliwe i wścibskie (mówiące, czego nie powinny);
Paweł pisze tak w uzasadnieniu, kogo spośród pogan nie przyjmować (raczej?) do zgromadzenia, a chodzi o... młode wdowy.

„Oprócz tego zaś uczą się próżniactwa, chodząc od domu do domu, i nie tylko nic nie robią, lecz są także gadatliwe i wścibskie i mówią, czego nie trzeba”.

Także Mickiewicz pisze w swoim skrzydlatym cytacie :
"Kobieto ! Puchu marny ! ty wietrzna (nie : wieczna !) istoto !

W chorwackim :
kobec - 1. krogulec 2. pej. chciwiec ("po trupach do celu")
przysłowie :
svaka ptica ima svoga kopca - każdy ptaszek ma swego krogulca; tzn. każdy ma swojego wroga

W słoweńskim :
kobacati - raczkować, dreptać
kobal - adv. okrakiem, na oklep
kobača - większa klatka na ptaki
skoba - skobel (zasuwka w postaci haczyka, na kształt pół litery H)
skobec - 1. krogulec 2. (tż skopec) potrzask, wnyki

tylko że tu nasuwa sie wątpliwość, gdy chodzi o ptaki drapieżne:
mianowicie ich etymologię w językach słowiańskich wyprowadza się często-gęsto od stniem. habuh, por. niem. Habicht, ang. hawk - jastrząb;

W takim ujęciu:
biorąc pod uwagę, że wyraz zaistniał tylko w Polsce, a na dodatek z początku wyłącznie w literaturze kpiarskiej - kobieta mogłaby pochodzić do postaci kobiec, a końcówka -bieta utrwaliła się pod wpływem imion : Markieta, Elżbieta. Razz

pittmirg

Constantine Frank Hawkman · Gość

Rozszerzenie myśli w odniesieniu do języków makrofamilii nostratyckiej.

Kobieta posiada charakterystyczną końcówkę żeńską "-eta" będącą de facto żeńską końcówką w niektórych językach semickich np. aramaejskim :

ashuraya - "ten z ludu boga Aszura" (r. męski, końcówka nostratycka określająca "yo" występująca w językach IE choćby w łacinie np. victoria, czy w j. polskim (kogo czego - ją)

ale już

ashureta - "ta z ludu boga Aszura" (r. żeński prawdopodobnie nostratycka koncówka osobowo-ożywiona -a do spółki z suffixem nomina actionis "-ti" ; dosłownie : "istota będąca z ludu boga Aszura" - imiesłów czynny?)