Conlanger

bandziol20

Witam !

Na początku chcę powiedzieć, że bardzo liczę na Waszą pomoc. Chodzi mi o to, żeby zgromadzić jak największą ilość materiałów i informacji na temat samogłosek we współczesnych językach słowiańskich.
Poszukuję różnych jakby to powiedzieć smaczków, ciekawych zjawisk. Embarassed

Potrzebne mi to jest do stworzenia sztucznego Slavensteina. :wink:
Fajnie byłoby jakby były podane jakieś żywe przykłady + (ewentualnie) okoliczności/warunki powstania danego zjawiska fonetycznego.
Żeby dokładnie wyłuszczyć, o co mi chodzi przedstawię to na przykładzie obu języków łużyckich.
(Nie uwzględniłem zmian przy dawnych R i L zgłoskotwórczych, ponieważ przyjmuję ich utrzymanie w moim języku. Aczkolwiek jak ktoś ma, to nie pogardzę)

oznaczenia:
gł. - górno-, dł. - dolnołużycki;
# - brak w którymś z języków samogłosek o takim pochodzeniu
* - samogłoska prasłowiańska

A:
*a - jama, mać (gł.), jama maś (dł.)
*ę - rjad, mjaso, hladać (gł.) (wewnątrz słów); # (dł.)
*ě - # (gł.); wjaža, kolaso (dł.) (przed spółgłoskami twardymi)
*ь - # (gł.); śamny, wjas (przed twardymi spółgłoskami; poprzez stadium e)

O:
*o - dom, woda (gł.); dom, woda (dł.)
*ъ - moch, rožka (gł.); # (dł.)
*ь - wosoł, kozoł, pos (gł.) (rzadko, poprzez stadium e); # (dł.)
*e - a) wječor, žona (gł.) (przed twardymi spółgłoskami przedniojęzykowymi); wjacor, žona (dł.) (ts. warunki)
b) ćopły (gł.) ( przed niektórymi innymi twardymi spółgłoskami); śopły (dł.) (ts. warunki)
c) polo, zbožo (gł.) ( na końcu słów ); polo, zbožo (dł.) ( na końcu słów częściej niż w gł. );
*ę - ćelo, chwalo (gł.) ( na końcu słów ); # (dł.)

Ó
*o - skót, kósć (gł.) ( wzdłużenie zastępcze ); # (dł.)
*ъ - bóz (gł.) ( wzdłużenie zastępcze poprzez stadium o ); # (dł.)

BartekChom

[link widoczny dla zalogowanych]

bandziol20

dzięki za linka Smile

wczoraj nie dokończyłem, bo musiałem się z bratem komputerem podzielić Smile

bandziol20

E:
*e - zeleny, zemja (gł.); zeleny, zemja (dł.)
*o - dejić (gł.) (częste przed miękkimi spółgłoskami); skerjej (dł.) (ts. warunki, ale rzadziej niż w gł.)
*ъ - krej, dešć (gł.) (sporadycznie); mech, rež (dł.) (zazwyczaj)
*ь - dźeń, česć (gł.); źeń, cesć (dł)
*ě - a) wobjed, worjech (gł.) (zwykle w pozycji nieakcentowanej ); wobjed, worjech (dł.) ( ts. warunki, ale rzadziej)
b) # (gł.); ceły, seno ( po stwardniałych c, s, z )
*a - dźeržeć (gł.) (między miękkimi spółgłoskami); # (dł.)
*ę - ćežki (gł.) (między miękkimi spółgłoskami przez stadium a); jagnje, zaklety (dł.) (w pozycji nieakcentowanej)

Ě:
*ě - město, wěrić (gł.); město, wěriś (dł.)
*e - měd (gł.) ( wzdłużenie zastępcze, ale nie przed p b m w k ch); # (dł.)
*ь - ćěmny (gł.)( wzdłużenie zastępcze); # (dł.)
*i - a) měr (gł.) (sporadycznie); měr (dł.) (ts.);
b) zběrać (gł.)( w czasownikach iteratywnych ); zběrać (dł.)(ts.)
*ę - # (gł.); měso, glědaś (dł.) (w akcentowanych sylabach)

I :
*i - bić, list (gł.); biś, list (dł.)
*ě - wolij, nadźija (gł.) (przed j); # (dł.)
*y - kisały, hibać, chilić so (gł.) ( zamiast dawnych połączeń ky, gy, chy); kisały, gibaś (dł.) ( zamiast dawnych połączeń ky, gy)
*_ьjь - tuni (gł.); tuni (dł.)
*_ъjь - wysoki, drohi, suchi (gł.) (po k, g, ch); wusoki, drogi ( po k, g)

Y :
*y - syn, myš, wysoki (gł.); syn, myš (dł.)
*ě - cyły, syno ( po stwardniałych c, s, z ); # (dł.)
*i - sylny, zyma (po stwardniałych c, s, z ); sylny, zyma, šyś ( po stwardniałych c, s, z, č, ž, š )
*ǫ - kradnyć (gł.) ( w sufiksie czasownikowym *-nǫ-); # (dł.)
*_ъjь - nowy (gł.); nowy, suchy (dł.)
*_ьjь - cuzy ( po stwardniałych syczących); cuzy ( po stwardniałych syczących i szumiących)

U:
*u - mucha, suchi (gł.); mucha, suchy (dł.)
*ǫ - ruka, dub (gł.); ruka, dub (dł.)
*y - wuzběrać, wuběrk (gł.); wusoki (dł.)

pittmirg

OK, nudziło mi się to zrobiłem dla rosyjskiego (nie uwzględniam tu procesu redukcji nieakc. samogłosek):

/a/
*a я, рыба
*ę пять, частый

/e/
*e сестра
*ь день
*ě белая

/і/
*і тискать, нести
*y руки (po *k, *g)
*jь- имя
*-ъjь долгий (po zwartych welarnych, chyba w nieakc.?)

/ɨ/
*y мы
*-ъjь новый (chyba w nieakc.?)
*i шить (po zadziąsłowych szczelinowych)

/o/
*o остров
*e озеро (w nagłosie)
*e моё, сёстры (w akcentowanych, jeżeli nie przed miękką spółgłoską Question

nie znam dokładnych zasad)
*ь мёртвый (jw.)
*ъ палок

/u/
*u люди, худой
*ǫ рука, мука

bandziol20

Cóż z tego widzę, że rosyjski będzie wymagał solidnego dopracowania. Niemniej dziękuję za pochylenie się nad problemem. Smile

Tymczasem moją wyobraźnię zaprzątnął język słowacki. Laughing

W słowackim uwzględniłem prasłowiańskie orT i olT, oraz typowe dla słowackiego dyftongi.
Wszelkie dostrzeżone błędy lub cenne uwagi-uściślenia-poprawki oczywiście mile widziane. Mad

To, czego mi się nie udało i nad czym ubolewam, to dokładne prześledzenie rozwoju jerów, stadiów pośrednich, warunków powstania określonej głoski.
Dlatego proszę o wszelkie możliwe wskazówki w tym względzie, o ile sam tego nie zdążę obrobić. Ale nic tam. Ruszajmy z tym cyrkiem ! Laughing

Aha: dwukropek oznacza samogłoskę długą.

a
*a - dať, jar, zima
*ъ - mach, raž
*ь - ľan, ľahký
*ę - zať, desať, prasa (prosię), ťažký, jazyk, dievča
*e - ľad, žaludok
*orT - ražeň, rakyta
*olT - lakeť, vlani
*ě - ľavý

á
*aja - dobrá, nová
*aje - znám, volám
*oja - báť sa, stáť
*orT - rásť, rázga, rázsocha, ráztoka

o
*o - dom, boh, soľ, hora, hnoj, lopata
*ъ - zámok, piatok, lož, von
*ь - orol, blázon, ovos, kotol
*ě - svokor, smotana

ô
*o: - kôň, nôž, vôľa, rôzny, pôvod, vôbec, pôrod, stôl

i (y)
*i - vidieť, lipa, biť
*jь_ - ihla, idem, iskra
*y - dym, my, byť
*i: - víno, nízky, líška, lízať
*_ьjь - cudzí, boží, dobrých, nových; kostí, znamení (D. lmn. r. n.)
*_ьji - znamení ( Ms. lp. r. n.)
*_ьje - znamením (N. lp. r. n.)
*y: - motýl, mýto

e
*e - selo, žena, večer
*ь - pes, deň, otec, dnes
*ъ - sen, lesk, (v)tedy, keby, pevný
*ě - cena, meď, medveď, lepiť, beľ

é
*oje - dobré, nové ( M lp. r. n.)
*aje - dobrého, nového (D. lp.)
*uje - dobrému, novému ( C. lp.)
*yje - dobré, nové ( M. lmn.)

u
*u - surový, sukňa, kupovať, buk, hruda
*ǫ - krutý, ruka, sused, holub, tuhý

ú
*u - kľúč
*ǫ: - núdza, súd, prúd, sú, volajú

ä
*ę - mäso, deväť, päť, žriebä, svätý

ia
*ę - sviatok, piatok, pamiatka, desiaty
*ěja - viať, siať, diať sa
*a: - a) čiara b) uliciach (Ms. lmn.), uliciam (C. lmn.)
*ьja - znamenia (D. lp., M. lmn.); bratia ( M. lmn.)

ie
*ě - hniezdo, hviezda, biely, viem
*'e: - niesť, niesol
*ьje - a) znamenie b) božieho, cudzieho (D. lp.)
*ěje - rozumieš ( 2 os. lp.)
*ь - a) koniec b) matiek, očiek (D. lmn.)
*y - netopier, pastier

iu
*ьju - a) paniu (B. lp.), božiu (B. lp.) b) znameniu (C. lp.)

uff. chyba wszystko.

bandziol20

W historii słoweńskiej fonetyki dużą rolę odegrało wzdłużenie nie-ostatniej sylaby, które również dziś daje o sobie znać np. w odmianie:
bràt – bráta
mìš – míša
Proces wydłużenia przeszły też samogłoski w ostatniej sylabie ( akut wtórny)
Przechodząc już konkretnie do współczesnych samogłosek w języku słoweńskim :

1. Samogłoska ā pochodzi od pierwotnego a, przy czym dokładna postać tego a w sylabie środkowej zależy od rodzaju akcentu; ā może również być refleksem dawnych samogłosek redukowanych, czyli jerów : ъ, ь np. w wyrazie (nowy akut) tál – obszarów (D.lmn. od tla), a także w sylabie środkowej już niezależnie od rodzaju akcentu w przeszłości np. sánja ( <*sъńa), máša ( <mьša ), málin (młyn) ( < *mьlynъ)

2. e (różne intonacje)
2.1 w postać samogłoski é spłynęły dawne :
*ě – w sylabie środkowej pod nowym akutem séla, pléča, rébra, kméta;
*ē – pod starym cyrkumflexem w słowach jednosylabowych i w ostatniej sylabie wielosylabowych :
léd, méd, večér,
*ě – czyli dawna samogłoska z przedniego („jasnego”) szeregu léto, délo, hrén
*ę - nosowa z przedniego szeregu résa < *ręsa; présti < *pręsti
2.2 w postać samogłoski è spłynęły dawne :
*ě – weszło pod nowym akutem w wyrazach jednosylabowych i w ostatniej sylabie wielosylabowych wyrazów :
kmèt, pogrèb.
2.3 w postać samogłoski ê spłynęły dawne :
*e, *ę oraz *ě zazwyczaj przy cofniętym (recesywnym) akcencie, np. :
žêna < *žená; pêta < *pętá; grêda < *grędá, jêzik < *(j)ęzykъ; vêža < *věžá
2.4 w postać samogłoski ə spłynęły dawne :
*ъ, *ь – w pozycji krótkiej akcentowanej i nieakcentowanej sylaby, np.:
pəs – *pьsъ; sən - *sъnъ; vəs – vьsь
Samogłoska ta może być (wtórnie) wytworem rodzimej fonomorfologii słoweńskiej; dzieje się tak, aby zapobiec powstaniu zbitki spółgłosek trudnych do wymówienia, np.: dekla (dziewczyna) - dekəl (D. Lmn.); predstavništvo - predstavništəŭ (D. Lmn.)

3. o (różne intonacje)
3.1 w postaci samogłoski ó znalazły ujście dawne :
*ǫ oraz *o w tych samych warunkach co é :
kóža < *koža; (recesywny akcent); próga < *prǫga, móž < *mǫžь; pót < *pǫtь
3.2 w postaci samogłoski ô znalazły ujście dawne :
*ǫ oraz *o pod recesywnym akcentem:
kôza < *kozá, rôsa < *rosá, vôda < *vodá, sôdba < *sǫdbá, tôžba < *tǫžbá
3.3 w postać ò spłynęło dawne *o w ostatniej sylabie, np. otròk, bòb, nòž

4. u (różne intonacje)
4.1 w postaci samogłoski ú znalazło ujście dawne *u w nie-ostatniej sylaby, np. :
krúha, múha, kúpa
4.2 w ostatniej sylabie występuje samogłoska ù : krùh, kùp

5. i (dawne *i lub *y)
5.1 w sylabie, która nie przeszła typowego wzdłużenia rodzimego występuje postać ì np. mìš, nìt, ptìč, sìt, spì
5.2 w sylabie długiej występuje í, np. žíla, kíta

6. dawne połączenia :
a) *TrъT, *TrьT przeszły w dyftong ər np. trg [tərk] < *tъrgъ, smrt [smərt] < *sъmьrtь
b) * TlъT, *TlьT przeszły w dyftong oŭ np. volk [voŭk] < * vьlkъ, solza [soŭza] <*slьza

Razz

pittmirg

Nie wiem czemu, ale jak widzę coś z prasł. systemem akcentu, to mi się słabo robi Rolling Eyes

Czy słoweński jakoś odróżnia /ə/ i /e/ graficznie? Oba to <e>, tja panie bandziol20?

bandziol20