Conlanger

Kwadracik

W obecnym polskim widać jakąś tendencję do formacji wstecznej (back formation ;)) słów (zasadniczo "zgrubień") zakończonych na -ch- z form zdrobniałych zakończonych na -sk-, np.

włosy > włoski < włochy (włochaty)

Etymologicznie za to -ch- w zdrobnieniach i podobnych mutacjach daje -sz-, nie -s-, np. duch > duszek, etc.

Teraz natomiast spotyka się drechy czy lachony (*lasony), czyli w jakiś sposób -sk- jest reanalizowane jakby pochodziło od -ch+k-, nie -s+k-.

(gettin' my flow?)

Zastanawia mnie jeszcze piach > piasek... czy "piach" jest taką formacją wsteczną? I czy dopiero potem od niej powstał "piaszczysty"?

Macie jakieś teorie czy ciekawe przykłady?

BartekChom

Jest jeszcze nochal <nos> x wg prawa RUKI. Np. nieregularne przejście sk > x w środku wyrazu w prasłowiańskim.

pittmirg

Piach raczej wtórny, piasek nigdy nie miał żadnego [x]:

Kwadracik

bandziol20

1. pytanie techniczne : co to znaczy formacja wsteczna ? wsteczna do czego ?

2. no owszem mamy obecnie ( a i wcześniej) tendencję do zgrubień.
łycha (łyżka), brach (brat), zagrycha (zagryzka), i rzeczywiście dość dużo tych od -ska :
łacha (łaska), klucha (kluska), wiocha (wioska), micha (miska), decha (deska), krecha (kreska)

3. wydaje mi się, że piaszczysty od piasek jak polski - polszczyzna, ale może i forma "piach" była już w prehistorii.

4. włochaty - to jest dla mnie ciekawa postać, bo (tak apropos nochala) występował też w stpol. włochal - ktoś mocno owłosiony

Kwadracik

bandziol20

Kwadracik

bandziol20

Kwadracik

bandziol20

Nie, mądralo : z "Wykazu nazwisk" Kazia Rymuta.
Tak w ogóle to zastanawia mnie oboczność w czasownikach typu : łaskotać - łachotać, łesktać - łechtać; koskati - kochać ?
BTW : Nazwa naszego Ukochanego Kraju - Polska pochodzi jak się zdaje od przymiotnika polska (ziemia), natomiast w rosyjskim brzmi - Польша.
Zastanawia mnie to skąd się wzięła ta postać z "sz" ? ( może powstała pod wpływem dawnego polskiego Ms. w Polszcze Confused

)
A do tematu zgrubień z ch dodam jeszcze :
piącha (piąstka), ciacho (ciastko), towarzycho (towarzystwo) Smile

muggler

[teoria mode=on]
Słowiańskie nazwy ziem bywają raczej w rodzaju nijakim. Nazwy żeńskie to latynizmy i okcydentalizmy. Zresztą w czeskim mamy "Polsko". Być może funkcjonowała równolegle miękkotematyczna forma neutralna na kształt "Polszcze", która była w stanie dać początek rosyjskiej "Polszy". Teoria sama w sobie jest strasznie naciągana, natomiast pewne tropy są do zbadania Wink

.
[/teoria mode=off]

Kwadracik

bandziol20

Cóż, daty nie znam, ale przypuszczam, że mogło być z dość nawet odległej epoki.
Całe to zamieszanie ch /s to pokłosie dawnej palatalizacji prasłowiańskiej z pierwotnego ie. twardego s w ch po i, u, r, k, ale nie przed t, p, k; np. pol. pchać - łac. pĭsto "ciskam", pol. miech - st.-niem. maisa , pol. mech - łac. miscus; pol. ucho - goc. auso, pol. pierzchać - łot. pērsla ( płatek śniegu) .
W rezultacie w prasłowiańskim języku dużo powstało (a z kolei w polskim dużo się zachowało) oboczności ch - s: zatęchły - tęsknić, pierzchać - pryskać, prychać - parskać, wierzch - warstwa, pchać - piasta.
Powyższe zmiany s > ch :
1. nie odnoszą się do s pochodzącego od k', tzn. wtórny s < k' wciąż odróżniał się od pierwotnego s,
2. zdają się zakładać etap pośredni s > š', tzn. zmiękczenie.
Jednak intensywność tego procesu przeobrażała miękkie š' w twarde ch, to tak jakby siłą inercji przenosiła artykulację š' ze strefy "palatalnej" w "tylnojęzykową".
Możliwe, że działo się tak z powodu niezwykłości tego š' w całym systemie fonologicznym Słowian; właśnie stąd wzięłoby się to, że zmiana s > ch u Prasłowian przebiegała wcześniej od zmiany ch > š' przed j i samogłoskami przednimi*.

* np. od tego pchania (ciskania, tłuczenia) stpol. pszono ( <pšěno) - otłuczone proso, i swojska pszenica.

BTW : w jakiejś gwarze wschodniosłowiańskiej (chyba rosyjskiej ) znalazłem swego czasu postać голох - głos. Jakby ktoś wiedział, co to za gwara, niech da znać. Razz

pittmirg

BTW ciekawym przykładem dość nieregularnego zgrubienia we współczesnym pl jest komercja > komercha, tak mi przyszło do głowy.