Conlanger

bandziol20

Polonizm, a nawet wielkopolonizm Wink

W XIV w. trzymać był to wyraz z gruntu wielkopolski, w tym samym czasie w innych dzielnicach Polski mówiono dzierżeć.
Postać trzymać szerzy się jednak w XV i XVI wieku i ostatecznie wypiera dawne dzierżeć nie tylko z języka literackiego, ale także ze wszystkich gwar ludowych, jakimi mówiono w granicach państwa polskiego, wraz z kaszubskimi, ukraińskimi i białoruskimi. Innowacja ta nie obejmuje jednak Śląska, który już w XIV w. zerwał na długie wieki związek państwowy z Polską. Fakt występowania trimac w gwarach wschodniosłowackich nie dziwi, jeśli wziąć pod uwagę polonizmy tam właśnie występujące dość licznie.
Słownik XVI-wiecznej polszczyzny podaje dla dzierżeć 4 znaczenia, dla trzymać - 7 znaczeń. Być może zapożyczenie tego wyrazu z Wielkopolski do innych dzielnic było możliwe właśnie poprzez te znaczenia, których nie miało małopolsko-mazowieckie dzierżeć.
(U Reja (Małopolanina) w Wizerunku stosunek trzymać do dzierżeć wynosi 2 : 20, u Bielskiego w Kronice 2x częstsze jest dzierżeć (ok. 140 razy niż trzymać ok. 62 razy), ale już we wszystkich innych jego utworach formy typu trzymać występują 21 razy wobec dzierżeć 28 razy.)
Pozostaje do wyjaśnienia etymologia wyrazu trzymać. Niekiedy wywodzi się ją ze stpol. otjimać 'odejmować', w którym j na skutek ubezdźwięcznienia miało przejść w ř Confused

, co miało w rezultacie dać otrzymać. Owo 'otrzymać' zaczęto wskutek fałszywej perintegracji pojmować jako o-trzymać, stąd utworzono prosty czasownik niedokonany- trzymać.
O ile to ostatnie, czyli perintegracja ot-rzymać -> o-trzymać nie budzi moich jakichś większych oporów (por. ot-worzyć > o-tworzyć), to jednak przejście j > ř jak na mój gust jest dość ekscentryczne.
Warto - sądzę - przyjrzeć się głuż. přimać 'chwytać' ( z ps. *pri-jьmati). Gdyby założyć, ze czasownik ten istniał swego czasu nie tylko w Łużycach, ale i w nieodległej od nich Wielkopolsce, to dysymilacja (np. wskutek częstego użycia w mowie) nagłosowego p- > t- (przed m) też jest do przyjęcia.
Przejście z 'chwytać' do 'trzymać' wydaje się bardzo łatwe.
Każdy, kto chwyta jakiś przedmiot, musi go choćby przez krótką chwilę przytrzymać; stąd łatwość "przesunięcia się" znaczenia. I dziś też, rzucając coś komuś, wołamy : łap ! chwytaj ! trzymaj ! - wszystkie te trzy formy mają w tym wypadku to samo znaczenie.

Jeśli zaś trzymać łączyć jednakowoż z otrzymać jako podstawą, to i tak pozostaje rozwiązanie kompromisowe, czyli wyprowadzające otrzymać od *ot-pri-jьmati, choćby jako formy kontaminacyjnej z dwóch : *ot-jьmati X *pri-jьmati.

Feles

bandziol20

Nom, ale wtedy jeszcze pozostają postacie z r zamiast ř na Wschodzie. Rolling Eyes

Dynozaur

bandziol20

Tak przy okazji, w chorwackim znalazłem : otprimati > otprimiti - 1. dostać co od kogo 2. odwitać się komu, tj. odpowiedzieć na czyjeś pozdrowienie Rolling Eyes

pittmirg

Wg Borysia trzymać jest z PS dial. *trimati, czasownika "wielokrotnego lub kauzatywnego" od *(s)trьměti "sterczeć, wystawać, drętwieć": w XVII w. trzmią "tkwią, sterczą", dial. młp. trzmić i natrzmić ~= "nakłaść byle jak rzeczy jedne na drugich", trzmić się "leźć, wspinać się na coś wysokiego", utrzmić się "wyleźć, wspiąć się wysoko"; w czeskim strmět "sterczeć, wystawać", także dawne třměti znaczące to samo, słowacki ekwiwalent: strmieť, sch. postacie typu ostrmeti "zdrętwieć, skostnieć", zastrmeti "zatrzymać się, utknąć", opstrmet, słoweńskie strmeti, trmeti; trma "upór, stałość, nieustępliwość; humor, kaprys".

bandziol20

ooo... muszę przyznać - ciekawa koncepcja. Czy 'ćmić' np. o bólu zębów należy tutaj, czy raczej to od ciemków latających przed oczami ? Rolling Eyes

U Roździeńskiego w "Hucie" : strzmić, ustrmić - piętrzyć, gromadzić na kupę, sterczeć.
Trochę brakuje mi tu jakoś jednak semantycznego nawiązania do znaczenia 'trzymać'. Razz

BTW : wydaje mi się, że można chyba do ps. strměti bez dużego błędu dodać tu polski 'stromy' i słowackie 'strom' = drzewo.

Feles

To ja zapytam - skąd w polskim taka odmiana "tygodnia"?

bandziol20

My theory : od *tъg(o)dьnь = *tъg(o)da (Ms. *tъždě) + -ьnь Very Happy

chorwacja

pittmirg

Feles

A skąd ćmienie fajki?

pittmirg

Chyba od znaczenia "palić się słabo, tlić się, żarzyć się".

spitygniew

A czy "monopol" w znaczeniu alkoholu (stąd "sklep monopolowy"), wiął się od dawnego monopolu propinacyjnego, czyli prawa na wyłączność zakupu przez chłopów napitków pańskiej produkcji?

bandziol20