Conlanger

Kwadracik

W związku z ostatnim odejściem naszego ministra edukacji, na świat wyjść mogły nowe językoznawcze spekulacje dotyczące rodowodu jego nazwiska, w większości oparte na pracach znanego niemieckiego slawisty F. Vierseitchena, autora dzieł takich jak "Wpływ mówienia z pełnymi ustami na rozdział spółgłosek twardych i miękkich w językach słowiańskich" oraz kontrowersyjnej książki historycznej "Druga wojna światowa jako boska kara za polską reformę pisowni z 1936".

Jednak pierwsze spekulacje sięgają znacznie dalej. Podświadoma kompetencja językowa każdego użytkownika polskiego jest w stanie wykazać, że słowo "Giertych" ma powiązania ze słowem "Gagatek", jednak do tej pory derywacja fonologiczna wyglądała następująco:

[gagatɛk]
1. Usunięcie "agatek": [g]
2. Wstawienie "iertych": [gjɛrtɨx]
[gjɛrtɨx]

Analiza Viertseitchena sięga jednak znacznie dalej. W nawiasach podaję odnośniki do komentarzy na temat realności i występowania opisywanych procesów derywacyjnych.

[gagatɛk]
1. Usunięcie "g" międzysamogłoskowego (1): [gaatɛk]
2. Wstawienie "r" (2): [garatɛk]
3. Synkopa (3): [gartɛk]
4. Spirantyzacja (4): [gartɛx]
5. Redukcja samogłosek (5): [gartəx]
6. Podwyższenie wartości samogłosek (6): [gɛrtɨx]
7. Palatalizacja (7): [gjɛrtɨx]
[gjɛrtɨx]

Co bardziej zorientowani wiążą nazwisko "Giertych" z nazwą popularnej książki "Ferdydurke". Przypadek? Ależ nie!

[fɛrdɨdurkɛ]
1. Lenicja "f" do "h" (8): [hɛrdɨdurkɛ]
2. Udźwięcznienie "h" (9): [ɦɛrdɨdurkɛ]
3. Przejście dźwięcznego "h" do "g" (10): [gɛrdɨdurkɛ]
4. Derotyzacja i wydłużenie samogłosek (11): [gɛːdɨduːkɛ]
5. Przejście długiego "u" do "y" () (12): [gɛːrdɨdɨkɛ]
6. Haplologia (13): [gɛːdɨkɛ]
7. Spirantyzacja (4): [gɛːdɨxɛ]
8. Apokopa (14): [gɛːdɨx]
9. Ubezdźwięcznienie "d" i kompensacyjne wtrącenie "r" (6): [gɛrtɨx]
9. Palatalizacja (7): [gjɛrtɨx]
[gjɛrtɨx]

Istnieje duże prawdopodobieństwo jednak, że nazwisko naszego byłego chwalebne ministra edukacji ma pochodzenie klasyczne. A ściślej, greckie.

[ɛrɔtɨka]
1. Wtrącenie "h" (15): [hɛrɔtɨka]
2. Udźwięcznienie "h" (9): [ɦɛrɔtɨka]
3. Przejście do "g" (10): [gɛrɔtɨka]
4. Spirantyzacja (5): [gɛrɔtɨxa]
5. Apokopa (14): [gɛrɔtɨx]
6. Synkopa (3): [gɛrtɨx]
7. Palatalizacja (7): [gjɛrtɨx]
[gjɛrtɨx]

Ostatnią, i najbardziej kontrowersyjną teorią wysuwaną przez Viertseitchena jest pochodzenie nazwiska od frazy "gej skryty", nadanej prawdopodobnie przez władze carskie lub cesarskie jako nazwisko odzwierciedlające charakter członków rodziny o owym nazwisku.

[gɛj skrɨtɨ]
1. Metateza (16): [gɛj strɨkɨ]
2. Jeszcze jedna metateza (16): [gɛj srtɨkɨ]
3. A co mi tam, jeszcze jedna (16): [gjɛsrtɨkɨ]
4. Synkopa dla odmiany (3): [gjɛrtɨkɨ]
5. Spirantyzacja (4): [gjɛrtɨxɨ]
5. Apokopa (14): [gjɛrtɨx]
[gjɛrtɨx]

(1) Stwierdzone w językach romańskich, m. in. "maestro" of "magister"
(2) Por. angielskie linking / intrusive "r"
(3) Por. angielski i języki romańskie
(4) Popularny proces w wielu językach świata, m. in. arabski, proto-germański
(5) Por. angielski
(6) A czemu nie? ;)
(7) Języki słowiańskie, oczywiście
(8) Stwierdzone w hiszpańskim
(9) Zapożyczenia słowiańskie
(10) Stwierdzone m. in. w rosyjskim
(11) Por. angielski, niemiecki
(12) Stwierdzone w prasłowiańskim
(13) Stwierdzona w łacinie
(14) M. in. angielski, hindi
(15) Greckie "h" przed samogłoskami na początku wyrazu... akurat nie w tym wyrazie, ale co tam ;)
(16) Stwierdzona w wielu językach, m. in. angielski, hiszpański

Uwaga #1: Mam nadzieję, że nikogo nie uraziłem :)
Uwaga #2: Wiem, że "synkopa" po polsku odnosi się do węższego procesu niż ten sam termin w angielskim, ale chrzanię to.
Uwaga #3: Ogromne podziękowania do [link widoczny dla zalogowanych] za inspirację.

Wiktor

O! Został odwołany, dobrze wiedzieć (nie oglądam telewizji, tyle; a Angorę wypuszczają w poniedziałek...)

Pijotrfieczerst · Gość

"Angora" - pismo bogów!
A co do giertycha; nazwisko to można w takim razie wywieść nawet od słowa "kupa" jeśli by korzystać z wyżej podanego sposobu :wink:

Kwadracik

Tomassen