Conlanger

pittmirg

1. Jedną z rzeczy, które nie do końca rozumiem w historii języka polskiego jest rozwój polskich samogłosek nosowych.

Język prasłowiański podobno miał 2 samogłoski nosowe, *ę i *ǫ, w wersjach długich i krótkich. W polskim doszło do wymieszania się tych dwóch samogłosek w jedną samogłoskę *ą, która występowała w wersji długiej i krótkiej, na skutek 1) starych różnic długości 2) wzdłużenia zastępczego przed wypadłymi jerami.
Dlatego mamy słowo "ręka", z PS-kiego *rǫka, oraz formę "rąk" z PS *rǫkъ, a także wyraz "łąka", z PS *lǫ:ka. Tak?

Skąd jednak wzięła się wymiana samogłosek w formach pięć : piąty, dziesięć : dziesiąty? Podobno przegłos lechicki objął też ę (>ǫ ?) ale przecież później samogłoski te i tak się wymieszały. A może różnica długości występowałą już w PS?

2. Podaje się, że w standardowym języku polskim tylko /o:/ przeszło w /u/, natomiast długie /a: e: i: u: 1:/ pomieszały się z ich krótkimi odpowiednikami. A jednak mamy takie słowa jak "czym" (wobec przestarzałej formy "czem"), a także końcówkę -im/ym (np. "małopolskim" wobec słyszanej niekiedy - i nieco dziwnej dla mnie - formy "małopolskiem", i podobnych form spotykanych w poezji: "zbożem rozmaitem"). Czyli wynikałoby z tego, że przemiana e: > i/y zaszła w niektórych słowach, a w innych nie. Wpływ mieszania się dialektów?

Swoją drogą zastanawiam się, czy wymieszanie się długich i krótkich w języku standardowym nie jest jakimś wpływem dialektów wschodnich (kresowych), gdzie zdaje się, w przeciwieństwie do wielu zachodnich dialektów, nie zaszedł proces a: > o i e: > i/y, podobnie zresztą jak w językach wschodniosłowiańskich (choć w ukraińskim wystąpił tzw. ikawizm).

muggler

"Zbożem rozmaitem" to (bodaj) krakowska koncepcja narzędnika, która nie przeszła (więc pewnie - dialektalizm).

Nieco dziwna forma "Małopolskiem" to miejscownik od rzeczownika "Małopolskie". "W Małopolskiem", ale już - "w województwie małopolskim".

W pozostałych kwestiach nie czuję się kompetentny.

BartekChom

Kwadracik

pittmirg

bandziol20

bandziol20

pittmirg

BartekChom

bandziol20

Ech...
Trochę się z tą "mąką" pośpieszyłem.
Mąka i męka w prasłowiańskim brzmiały odpowiednio
mǫ:ka i mǫka
Gdzieś czytałem, że w czeskim jest różnica w zapisie, w rosyjskim w akcencie obu słów, a w serbskochorwackim chodzi o intonację.
Od tej krótszej prasłowiańskiej męki Very Happy

poszła węgierska munka - praca.
Obie "mąki" pochodzą od czasownika miąć, miętosić, międlić, czyli ugniatać, uciskać; stąd też przymiotnik miękki.

bandziol20

Dla lepszego zrozumienia rozwój w polskim (prasłowiański/ staropolski/ polski) + porównanie z czeskim;
ã dla nosowego a, żeby się nie myliła wymowa z ą [ǫ]

pę:tьj (ps.) -> piã:ty (stpol) -> p'ǫty co w czeskim pátý

pętь (ps.) -> piãć (stpol) -> p'ęć co w czeskim pět

pittmirg

Mhm, dobra, niech im tam ziemia lekką będzie tym nosówkom na razie.

Inna ciekawa rzecz, którą zauważyłem w polskiej diachronii, to przechodzenie Ps *aje raz w a:, a innym razem w e:

Mianowicie:

W dopełniaczu określonej deklinacji przymiotników mamy aje > e:

*stara-jego > stare:go ("starégo") > starego

Natomiast czasowniki polskiej I koniugacji mają aje > a:

*čitajete > czyta:cie ("czytácie") > czytacie
*čitajetъ > czyta: ("czytá") > czyta

bandziol20

tak "na gorąco" co mi się rzuca w oczy to:
(oczywiście zakładając rzetelność źródeł Wink

)
1. aje > e
musiał to być proces starszy
od
2. aje > a
zauważ też że w 2. tu odpada końcówka, czyli być może (upraszczając) o niej "zapominano" a tam dzieje się jakby "wewnątrz" wyrazu.
tak przy okazji:
ciekawe jest też wyparcie form wlkpol. przez małpol.:
siejać > siać
wiejać > wiać
bojać > bać
stojać > stać
tylko w odmianie są Smile

: sieję, wieję, boję, stoję