Conlanger

Toivo

Ano racja

bandziol20

do XIX w. we śrzodę, w XVIw. też we rsiodę Twisted Evil

Kwadracik

Śrzoda ma jeszcze sens... co do "rsiody", eh, ci mnisi przy przepisywaniu robili masę błędów ortograficznych Wink

bandziol20

Kwadracik

pittmirg

Najwyraźniej z prasł. *strьženь~*strьžьnь, które dało najpierw strzżeń, potem przez asymilację dźwięczności zdrzeń... Czyli byłoby to /zdr̝ɛɲ/ (a może /zdrzɛɲ/)? Niby można by przyjąć, że /r̝/ i /z/ zamieniły się miejscami (jak /l/ i /r/ w hiszpańskim palabra), po czym /r̝/ przeszło w tej pozycji (jakieś wyrazy z rzd-?) w prostsze /r/ (tak jak przechodziło po /s/ i /z/), a zbitka /dz/ zlała się w afrykatę dla uproszczenia artykulacji złożonej inicjalnej zbitki.

W rosyjskim ten prasłowiański wyraz dał стержень~стрежень. Ukraińskie стрижень, czeskie i słowackie stržeň.

Wg Pokornego i Derksena, z PIE *str(e)ig-.

Najpierw skojarzyło mi się *dernъ, ale to było pudło. W staropolskim dało to drzon~drzón wg Derksena. Obecny polski używa tu wschodniosłowianizmu dereń (por. trześnia i czereśnia, trzoda i czereda, arch. trzop i czerep).

bandziol20

heh... fajnie... dzięki pittmirg.
historyczna zmiana... zakładam na XVI w. albo i wcześniej, gdy szerzyły się postacie typu płn.-wsch. małoposka rsioda ( mał.-śl. strzoda), mał. rziódło ( literackie źrzódło, mał.-śl. zdrzódło) oraz sporział ( literackie spoźrzał).
w Biblii Leopolity ciekawa postać drżdżeń.
zdr-zeń - > dr-zeń - > dr-d-zeń -> rdzeń
nie doszło do "zamiany" r i z tylko do wsunięcia d przed r.
co ciekawe jeszcze na początku XIX w. Linde zalecał postać "zdrzeń" a nie plebejską postać "rdzeń".
Deszkiewicz (1796 - 1869) gani formę rdzeń : "drzeń albo drdzeń (rdzeń gorzej)"

heh etymologia...: chorwackie srž ( bez koncówki -eń) wyprowadzają od tego, co zostało po okruszeniu. por. trzon Razz

pittmirg

bandziol20

hm... no w tym przypadku wydaje mi się, że do języka ogólnego dostała się postać gwarowa, ale czy nigdy nie istniała opcja nr #1 ? tego nie potrafię ustalić;

z północnej Małopolski pochodził Jan Kochanowski. W IV Trenie, wers III pisarz wyraża skargę pod adresem śmierci :

Widziałem, kiedyś trzęsła owoc niedordzały,
A rodzicom nieszczęsnym serca się krajały.

(kiedyś trzęsła - kiedy trzęsłaś)

ciekawa postać "niedordzały", brzmi tu całkiem zgrabnie, niby to nawiązanie do rdzy owocu; tak naprawdę :
źr > rz > rdz (podobnie barzo > bardzo)
niedoźrały - niedojrzały

ciekawa jest ta małopolska ze swoim niezrealizowanym zmiękczeniem r w formach typu zrucić, zdrucić (zrzucić) , albo wierch (wierzch), dreć sie (drzeć się), wyrnąć ( wyrżnąć, tj. uderzyć), chręść (chrząstka).

muggler

pittmirg

Chyba nie słyszałem. W każdym razie zrucić to proces analogiczny do źrzódło > źródło, śrzedni > średni itp.

Ciekawe też, jak w prawie każdym słowiańskim czasownik na "rzucić" brzmi inaczej. Czeskie vrhnout, hodit, słowackie hodiť, rosyjskie бросить, кидать, chorwackie/serbskie baciti/бацити, słoweńskie metati, bułgarskie хвърлям.

Oczywiście nie znaczy to, że w polskim nie ma "miotać", "godzić" albo "kidać" (z trochę innym znaczeniem), ale najbardziej neutralny odpowiednik jest widać inny.

bandziol20

pittmirg

Kwadracik

[link widoczny dla zalogowanych] Wink

bandziol20

i wszystko jasne... dzięki Laughing

w sprawie "rdzenia":
*
ʒ = [dz]
ǯ = [dż] ( nie miałem jak zapisać : ʒ z czeskim ptaszkiem)

Mały atlas gwar polskich (red. K. Nitsch, M. Karaś, 1970), IX 21 mapa 406 podaje :