Conlanger

Canis

ÄSÄN ASWAKOR TÜRÄFÄR! - WITAM W PODRĘCZNIKU ASUŁY

Przedstawię w formie podręcznika mój numer dwa na liście conlangów. Bez ceregieli - wnioski odnośnie konstrukcji i odkrywanie co skąd zerżnięte zostawiam już wam.

Przedmowa
Mój najważniejszy conlang, ahtialański, dawniej był używany do ukrywania pewnych treści przed wzrokiem niepowołanych osób. To dawało gigantyczną motywację do jego używania, a co za tym idzie, rozwoju. Ahtialański został opublikowany, a więc odtajniony. Aswa zajęła jego miejsce - był to kolejny ważny, skrywany długo conlang o potężnym użyciu. Dziś - odtajniam i to.

Wstępne informacje o języku
Ahtialański i aswa się silnie przenikają i wpływają na siebie nawzajem. Aswa z ahtialańskiego przejęła pewne cechy fonetyczne, takie jak głoski nagłośniowe oraz wymowę ö, natomiast ahtialański wchłania bardzo charakterystyczną dla asuły afrykatę złożoną z [t], [s] oraz [x] jednocześnie po sobie oraz harmonię samogłosek.

Asuła jest merą. To słowo, ukute przeze mnie ex nihilo jakiś czas temu, oznacza conlangi tworzone tak, jakby na język a priori działał jakiś naturalny (albo kilka) - przy czym można tu być konsekwentnym, można nie być, ale zdecydowanie nie chodzi o nooblang.

Nazwa własna: "aswa tıla". Cyrylica: "асуа тыла". Uproszczona transkrypcja fonemiczna oparta na IPA: /as'wa tɯ'ɫa/. Międzynarodowa transkrypcja fonetyczna: [ɑ̈s'wɑ̈ tɯ'ɫɑ̈].

Asuła jest jedynym językiem, w którym skupiłem się na gramatyce i składni, nawet spychając tworzenie dziwadeł fonetycznych na margines.

O kursie języka
Zakres materiału, który będziemy przerabiać, by nauczyć się posługiwać tym językiem:
I. Fonetyka i ortografia
-- 1. Podstawowa wiedza o systemie fonetycznym. Fonetyczna historia języka. Harmonia, przegłos i długość samogłosek. Epiglotalizacja. İ ultrakrótkie. Głoski łączące.
-- 2. Samogłoski: poszerzenie wiedzy o przegłosie, zachowania samogłosek w zbitkach oraz morfemach. Ortografia.
-- 3. Spółgłoski: dokładna wymowa. Dźwięki obecne, wyodrębniające się i zamierające. Dopuszczalne zbitki. Zachowania w morfemach. Ortografia.
-- 4. Interpunkcja: zdania podrzędne. Cytowanie. Sygnalizatory struktury treści: tekstu, akapitu, końca tekstu.
II. Składnia i morfologia
-- 1. Wstęp. Podstawowa wiedza.
-- 2. Składnia: odmiana rzeczowników i czasowników przez czasy.
-- 3. Rzeczownik. Przypadki.
--- a) zaimki i ich odmiany
--- b) liczebniki
-- 4. Czasownik: odmiana przez czasy. Partykuły wskazujące na czas.
--- a) focus, dystans, odmiana przełączników
-- 5. Formowanie przymiotników
-- 6. Rozszerzenie składni: cztery strony podstawowe.

Do każdego rozdziału postaram się podać mały słowniczek oraz ćwiczenia, jeśli będę miał na to siły.
Kurs rozpocznę od następnego posta.

Canis

I. FONETYKA I ORTOGRAFIA
1. Podstawowa wiedza
Właściwie to nie jest podstawowa wiedza, tylko poszerzona, ale kij już z tym ;P

Język aswa ma nieco ałtajski system fonetyczny z drobnymi wpływami ahtialańskimi. Mamy tu harmonię samogłosek, przegłos (np. o : ö), długie samogłoski (np. öö). Jeśli chodzi o spółgłoski, aswa jest językiem dobrze korzystającym z takich fonów jak [w], [q], [ŋ], [ɣ].

Obecnie język jest w swojej czwartej wersji, więc nie powstał miesiąc temu. Dawniej wyróżniał jeszcze głoski ejektywne: [p’], [t’], [k’], [q’], ale je stracił (przeszły w zwykłe bezdźwięczne). Ortograficznie rozróżniano jeszcze jakiś czas temu ejektywy, obecnie się tego nie robi. Był również tonalny - w wersji drugiej miał cztery tony, w wersji trzeciej już tylko dwa, a obecnie nie ma ich w ogóle. Niemniej, niektóre tony (po połowie) przeszły w długość samogłosek.
Współcześnie nie ma już ani tonów, ani ejektywów.

Byłe głoski przydechowe właściwie przeszły w kombinację zwarta + [x]. Dlatego, dzisiaj mamy takie fonemy jak: /p͡x/, /t͡x/, /k͡x/ i /ʦ͡x/. Czytanie ich jako przydechowych jest współcześnie nieprawidłowe.

Jeśli chodzi o fonotaktyki, aswa nie stawia jakichś silnych zakazów (poza harmonią samogłosek, ale o tym później). Mimo to, podstawą jest CVCCVC, przy czym zbitki "rC" są bardzo, bardzo powszechne. Inne zbitki mogą być:
* bardzo archaiczne (np. "ks" w nagłosie)
* obce (z reguły upraszczane w wymowie)
* na styku morfemów (wtedy wymawiane bez uproszczeń, chyba że już naprawdę się nie da)

W następnym poście przejdziemy do konkretów (w końcu! Very Happy

) i zaczniemy ćwiczenia.

Canis

Git, to dziś jeszcze chciałbym skończyć teorię i już zacząć samogłoski i ćwiczenia praktyczne.

2. Samogłoski
De facto, aswa posiada osiem fonemów samogłoskowych. Alofonów jest oczywiście więcej, ale może nie za wiele na jeden raz z tym materiałem, prawda?
Występuje harmonia samogłosek - w jednym słowie mogą wystąpić tylko samogłoski danej grupy. Jakie to są grupy?
1. Silne: ü, ä, ö
2. Neutralne: i, ı
3. Słabe: u, a, e, o

Słowa z samogłoskami silnymi nie mogą mieć samogłosek słabych, i odwrotnie. Neutralne, czyli "i", "ı", mogą być wszędzie. Nie wpływają na nic.
Liczy się najwcześniejszy dźwięk w rdzeniu - nie najpóźniejszy.

W morfemach gramatycznych samogłoski są niestałe - dostosowują się do warunków rdzenia. Co czemu odpowiada?
1. a, e zmienią się w ä
2. o zmieni się w ö
3. u zmieni się w ü

Jak je wymawiamy?
1. ü, ö [ɵ], ä [e]
2. i (polskie i), ı [ɯ]
3. u [u], a [ɑ̈], e [ɛ], o [o], [ɔ]

Jak widać, ü oraz ö są wymawiane identycznie - tak jest w szybkiej mowie. Jeśli ktoś chce być ultrapoprawny, to może wymawiać ü jako [ʉ]. Byle nie [y]! Dźwięk [y] prędzej powstanie z [ɵ] w środku strumienia słów z dużą liczbą dźwięków [e]. Na przykład, "säpkö änät" przeczytacie prawdopodobnie przez [y] bądź coś podobnego. Ale to alofon - bazowym dźwiękiem jest tu [ɵ].
Natomiast ä może być czytane jako [e] bądź jako [æ] - wybór należy do was.
Dźwięk ı bywa wymawiany [ɨ] - tak serio, [ɯ] jest jednak mocno podręcznikowe.
Dawniej rozróżniano o [o] oraz ô [ɔ] - ta różnica wymarła. Nie przejmujcie się tym.

Ćwiczenia
1. Sprawdź, czy rozumiesz harmonię samogłosek (łatwe).
Polecenie: popraw błędy w słowach, jeśli takie są.
Przykład: Mäma → mämä

Säkka, çonü, mirgan, küsuüw, nargamäy, izvät, lärısan, khükanlak, thüüsoovge.

2. Odpowiedz na pytania z pamięci:
- Ile jest grup samogłosek?
- Jeśli w morfemie gramatycznym (np. koncówce przypadka) znajdzie się:
· "a"
· "ö"
· "e"
· "u"
· "ı"
...a rdzeń będzie grupy przeciwnej, to w co się zmienią?
- Ile już było wersji aswy?
- Jaka jest różnica w wymowie "ü" oraz "ö", jaka może być, a jaka jest nieakceptowalna?

Canis

3. Spółgłoski
To jest większy temat, przy jego okazji omówimy już wszystkie niuanse fonetyczne, zbierzemy całą sprawę do kupy i zakończymy fonologię języka, bo chciałbym już przejść do składni i morfologii.

Zacznę temat od typowego przedstawienia dźwięków.
A. Nosowe
m [m], n [n], ñ/ng [ŋ]
M oraz N są takie, jak w polskim. Wiadomo, [n] może się spalatalizować, ale to już alofonia. Co do ñ, czasem można się spotkać z zapisem <ng>, ale to rzadkie. Domyślne jest Ñ/ñ, ponieważ występują różnice typu [ŋa] / [nga]. Dźwięk [ŋ] może występować we wszystkich pozycjach.

B. Zwarte oraz afrykaty
p [p], t [t], ç [c], k [k], q [q]
c [ʦ]
ph [px], th [tx], kh [kx]
ch [ʦx]
(d [d], j [ɟ])

I teraz jeszcze raz, powoli.
Które są takie same jak w języku polskim? P/p [p], T/t [t], K/k [k], C/c [ʦ]. Domyślnie są one bezdźwięczne - mogą się udźwięcznić pomiędzy samogłoskami. Głoski Ph/ph [px], Th/th [tx], Kh/kh [kx], Ch/ch [ʦx] są łatwe dla użytkowników języka polskiego. "Ph" wymawiamy tak, jak "pch" w słowie "pchnąć", zaś "Th" jak w "tchnąć". Analogicznie "kh" jak "kch" i na tej samej zasadzie "ch" to po prostu "c" a po nim zaraz polskie "h".
Które są obce dla języka polskiego? Niewątpliwie Ç/ç, [c] oraz Q/q [q]. Ç występuje, wraz z J, dość rzadko, ale pojawia się w pewnych słowach. Oto trochę prawdziwego już słownictwa aswy:
- "çan" [cɑ̈n] aby
- "ijami" [iɟɑ̈'mi] kobieta
Jest zasada, która przyzwala na wymowę /k/ przed samogłoskami jako [q] - ale nie odwrotnie. Nie można /q/ wymówić jako [k]. I tak:
- "kusum-" [qu'sum] pisać

Głoski [ɟ] oraz [d] nie są wymarłe, ale są rzadkie i już kompletnie nieproduktywne - nie pojawią się w nowych słowach. Na razie jednak nie ma tendencji do zastępowania ich przez [c] oraz [t].

C. Szczelinowe
v [v], z [z], g [ɣ]
f [f], s [s], h [x]
ş [ʃ]

Tutaj jest jedynie ta kwestia, że istnieje podział na dźwięczne/bezdźwięczne i tu trzeba już uważać, co jak się wymawia. Nie dotyczy to tylko ş, które potrafi się w szczególnych okolicznościach zmienić w [ʒ]. Co do "g", no cóż, fonem jest /ɣ/, ale prawda jest taka że w gigantycznej większości wymawiam to przez [ʢ] - ponieważ jestem jedynym użytkownikiem asuły, to taka wymowa jest również traktowana jako absolutnie poprawna.
Jest to wpływ ahtialańskiego.

D. Pozostałe
r [r], [ɾ]
l [ɫ] ~[ɫ͡ʢ]
w [w]
y [j]

Tu nie ma cudów, "r" jest wymawiane jak w polskim, "w" jak polskie "ł", a "y" jak polskie "j". Aswa słynie z dziwnych zbitek z użyciem właśnie [j], nie dopuszczając innych zbitek. "L" jest domyślnie wymawiane jako tak zwane l sceniczne bądź znane jako ruskie ł, ale po prawdzie wymowa tego "l welaryzowanego" jest w rzeczywistości epiglotalizowana, więc poprawne jest również [ɫ͡ʢ].

OK, jeszcze raz całość:
· m n ñ p t ç k q c ph th kh ch d j v z g f s h ş r l w y
[m n ŋ p t c k q ʦ px tx kx ʦx d ɟ v z ɣ f s x ʃ r l w j]
Nietrudne, prawda? To teraz z samogłoskami:
· a ä i o ö ı u ü e m n ñ p t ç k q c ph th kh ch d j v z g f s h ş r l w y
[ɑ̈ e i o ɵ ɯ u ɵ ɛ m n ŋ p t c k q ʦ px tx kx ʦx d ɟ v z ɣ f s x ʃ r l w j]

Bingo, znacie cały system fonetyczny i cały alfabet aswy!

Teraz jeszcze tylko parę szczegółów fonetycznych.
1. Aswa nie lubi zbitek spółgłosek. Wśród nich najbardziej preferuje kombinacje r+ cośtam, l+ cośtam, na przykład "igısıtergermee" (duch), "jelgırı" (pozwalać). Szczególnie zbitki są rzadkie na początku słowa.
2. Najczęściej słowa kończą się na spółgłoskę.
3. Jeśli trzeba połączyć słowa, które stykają się samogłoskami, najczęstszym łącznikiem (95%) jest "n".
4. Bardzo niemile widziane są zbitki samogłosek, chociaż rzadko (!) mogą się trafić zbitki typu üö czy ue albo jakieś takie.
5. Wszystkie rzeczowniki w czasie teraźniejszym i przyszłym rozpoczynają się na "i". Jeżeli poprzedni wyraz kończył się na samogłoskę, a słowo ma akcent gdzieś dalej (97% słów), to dźwięk zostaje zredukowany do [j], a w pisowni używamy literki "y".

Na przykład:
İcaşasu - oto prawo.
Cu ycaşasu - to tutejsze prawo.

To chyba wszystko, o czym powinienem wspomnieć. Jak o czymś zapomniałem, to napiszę później.

W następnym rozdziale omówię jeszcze interpunkcję, która dość mocno ogólnie odstaje od standardowej. Potem już zajmiemy się gramatyką.

Henryk Pruthenia

Jak zwykle dziwnie, ale jakoś do przyjęcia i normalnie. Mam nadzieję, że cię kiedyś przebiję. Very Happy

Canis

Henryk Pruthenia

Obserwować będę. Ale myślę, że zdziwić mnie będzie trudno. Przypadek orjentacji deiktycznej iprzypadek orjentacji właściwej, odmiana czasownika przez częstotliwość, polisyntetycznośc nesdoitru, i jego fonologia. Też lubię takie konlangi Very Happy

Canis

Henryk Pruthenia

Po fonologji widać, że raczej będę. Mam takie krótkie pytanie: czy athialański kiedyś będzie na tyle psokojny, by się go dało uczyć? (sam wiem co to oznaza zmiana połowy konlangu, ileż razy sam tak robiłem)

Feles

Nie no, ja kiedyś tak robiłem, że np. rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki opisywane w odstępie kilku dni były całkiem niepasującymi do siebie elementami. I rzadko były jednym językiem przez dłużej niż tygodnie. Ale żeby tak przez lata?

Henryk Pruthenia

Ja nesdotir tak robię od roku. A co do trudności nesdotiru, zobaczcie:
ȧѕѕǣюмё - dosięgnę, ale:
ȧѕѕǣ - łapać
ю - czas nieprzeszły
м - pierwsza osoba liczby pojedynczej
ё - dokonaność
Nie musze mówić, że dzięki temu nesdotir jest żywszy niż cokolwiek, ponieważ każde tłumaczenie zawiera inne rozwiązanie tego samego nieraz problemu. (pomyślcie, że do tego wyżej można jeszcze dorobić zwrotność, stronę bierną i zapakowac w jeden wyraz)

Feles

A tak w ogóle interesujący język. Rzeczowniki odmieniają się przez czasy?

Henryk Pruthenia

Nie wiem czy pytanie skierowane do mnie (jeśli nie, to usuńcie mojego posta) ale jeśli tak, to odpowiedź brzmi:
Jeśli chcesz zaznaczyć, że rzeczownik osłowny jest związany z przeszłością, możesz dodać sufiks odpowiedzialny za czas przeszły u czasowników. Czasowniki, w szczególności w takich zdaniach jak "od kiedy poszedłem" "aż skończyłem" możesz odmienić przez przypadki. Samo "іртом" oznacza "poszedłem", zaś "іртомті" (od kiedy poszedłem) to to samo co wcześniej, tylko, że z całkowicie zwyką końcówką ablatywa.

Canis

Okej, to gotowi na ostatni rozdział przed gramatyką? Wink

4. İnterpunkcja

Aswa posiada w miarę zaawansowaną interpunkcję, choć bez jakichś ciężkich udziwnień. Dzisiejsza lekcja będzie krótka.

Ten znak: ⁘ ("four dots") dzieli zdania podrzędne. Przyjęło się, by stosować go tylko raz na zdanie - więc wybieramy najważniejszy rozłam w zdaniu. Z kolei ten: ⁙ ("pentonkion") sygnalizuje koniec akapitu lub tekstu. Cytaty dajemy w «». Listy tworzymy przez ‣ ("triangular bullet"). Czasami, gdy wejdziecie głębiej w aswę, będziecie mogli zauważyć symbol ⁂ sygnalizujący absolutny koniec tekstu.
Co ciekawe, jest wyróżniony symbol ironii ⁖. Na przykład: «⁖älsös», które zazwyczaj znaczy "wiele", ze znakiem ⁖ znaczy coś odwrotnego - "mało", "niewiele".
Tekst powinniśmy rozpocząć znakiem ⁜.
Skróty tworzymy przez dywiz, na przykład «q-r» można oznaczać «quskır», czyli "ogień".

Powtórzmy. Tekst powinien mieć następującą strukturę punktuacji:
⁜ ← początek tekstu
(, ; ⁘ .) ← używane w zdaniach
⁙ ← koniec akapitu
⁂ ← koniec tekstu

W związku z tym, zobaczcie pierwszy tekst w języku aswa. Oczywiście, do krótkich wypowiedzi nikt nie stosuje jakichś symboli początku czy końca tekstu bądź akapitu - tak się robi przy dłuższych tekstach, nie takich jak poniższy, ale nie chciało mi się pisać. Niemniej struktura jest mniej-więcej zachowana. Popatrzcie:

⁜Äsän, vastarlari! Nämän kustunwu aphulkaal ⁘ chasehwu pon änärä phanimlar. İvin añaşu ka, inärä twantımsu imän misil alus phamtaa pon⁙
Faniinkor nazargım yulqaan yeregko ⁘ öqünih en ösököm. Pasam erverııv alıınlem ⁘ huaniñ kustırah pek⁂

Witaj, forteco! Szukałem cię odległej po miastach i zapomniałem już twych bram. Lecz nie złość się, twój spokój znam i pamiętam.
Niewygodną podróż jednak odbyłem, ciebie pragnąć zobaczyć. Dopiero teraz, ostatnie to miejsce i azyl swój znalazłem.

Spróbujcie napisać w ten sposób tekst po polsku Wink

Od następnego rozdziału już nadejdzie gramatyka. Jutro postaram się wyspać i ładnie ją opisać.

Henryk Pruthenia

Heh, ja w nesdotirze, gdy zapisuję go w ichnim alfabecie, to problem interpunkcji rowiązałem w bardzo prosty sposób: istnieje tylko spacja (i to tylko czasami) oraz koniec zdania. Choć, zazwyczaj, powinno sie używać tylko znaku końca zdania ze względu na polisyntetyczność nesdotiru trudno zauważyć granice między wyrazami, pomimo słabego akcentu inicjalnego (czasami sam nie wiem, czy tu byłby już nowy wyraz, czy ciągnąć dali). Ale koniec zdania i początek łatwo zobaczyć. Najczęściej.