Conlanger

Hapana Mtu

Lešo mue - lekcja pierwsza.
Etimolojijo pri Baxaso a Ponetixo dade jen - etymologia języka i jego fonetyka

Nazwa Бахасо Тараканан oznacza dosłownie "język (pochodzący) od karaluchów, karaluszy" (tur. tarakan "karaluch"). W tej formie jest syntezą dwojga moich dawniejszych dzieci, j. silickiego (СилиХили) i dżereleckiego.
Posiada dwa systemy zapisu: cyrylicą i Sijkorem (nielinearne pismo alfabetyczne - podobnie jak koreański). Z języków naturalnych (lub powszechnie znanych) najwięcej zawdzięcza słowiańszczyźnie, esperanto, indonezyjskiemu i swahili.

Poniżej zestaw liter w cyrylicy i transkrypcja na łaciński (gdzie potrzeba, objaśniona wymowa, choć to dość oczywiste)
Д д - d
Е е - e
Р р - r
Т т - t
Ћ ћ -ć
Ђ ђ - đ - dź
Ц ц - c
Ѕ ѕ - dz
Ч ч - č - cz
Џ џ - dž
Х х - x -ch
К к - k
Ќ ќ - ś
С с - s
Ш ш - š - sz
Г г - g
Ѓ ѓ - ź
Ғ ғ - h - dźwięcznie
Ж ж - ž
З з - z
О о - o
Ө ө - ö - jak w niemieckim
И и - y
П п - p
У у - u
Ў ў - w - u niezgłoskotwórcze
Ү ү - ü - jak w niemieckim
Ф ф - f
І і - i
Ј ј - j
А а - a
Э э - ä - jak w niemieckim
Л л - l
Љ љ - lj - miękkie l, ewentualnie można pisać ľ
В в - v
Б б - b
Н н - n
Њ њ - ň
Ң ң - ng
М м - m
Występuje też zapis połączenia 'st' przez ligaturę ઢ (przypomina kształtem niedokończony klucz wiolinowy, przerwany w trakcie robienia górnej pętelki).[/img]

Hapana Mtu

Lešo bue - lekcja druga
KataBendo - rzeczownik

Podstawową (nom. sg) końcówką rzeczownika jest -o, w liczbie mnogiej zastępowane przez -a. Występuje osiem przypadków (może kiedyś będzie więcej...). Każdy rzeczownik i każdy człon rzeczownika złożonego pisze się z dużej litery (ЏіБуУнтерЧінто - "siędwapodzakochaniem" czyli zakochana para.)

Przypadki
Nominativus - Dzobajnixo - kto? co?
Accusativus - Javćajnixo - kogo? co?; czego? (po wyrazach typu dużo, wiele)
Instrumentalis - Koznixo - kim?, czym?, za pomocą czego?; przez kogo? (robione)
Comitativus - Kondejanto - wraz z kim? czym?
Genetivus - Gogottanto - pod wezwaniem\imienia kogo? czego?; dawniej: czyj?
Dativus - Ercajnixo - ku komu? czemu?, dla kogo? czego?, do kogo? czego?; dokąd; dopełnienie dalsze typu "dać komuś"
Ablativus - Ravsajnixo - od kogo, czego?; skąd; dopełnienie dalsze typu "zabrać komuś"
Locativus - Placnixo - gdzie? w czym? na czym?
W praktyce nie każde użycie przypadka opiera się na powyższych pytaniach, np. "taxki śij" (celownik) - dziękować komuś, "taxki śit" (biernik) - prosić kogoś.

Końcówk przypadkówi - te same dla sg. i pl. + odmiana przykładowego słowa Jalavđo "skowronek"
N. - brak - Jalavđo
Ac. - t - Jalavđot
I. - w - Jalavđow
C. - ć - Jalavđoć
G. - m - Jalavđom
D. - j - Jalavđoj
Ab. - n - Jalavđon
L. - g - Jalavđog

Istnieje też, zwłaszcza w urzędowym stylu, rozbicie przypadka, tj. zastąpienie go konstrukcją analityczną (nie dotyczy mianownika i biernika).
I. - baj Jalavđo
C. - vić Jalavđo
G. - de Jalavđo
D. - al - Jalavđo
Ab. - dari Jalavđo
L. - inpra/depra Jalavđo

Hapana Mtu

Лешо дуе - lekcja trzecia
Кі анеста сае перпре Ібуо, Шчекајо, Ђало а Сшіто? - na czym polega różnica między matką, psem, okiem i zeszytem?

Wymienione powyżej wyrazy należą do czterech różnych kategorii posiadania.
Chodzi o to, że w j. tarakańskim nie istnieją takie wyrazy jak "mój", "twój", "jej, jego". Zastępują je konstrukcje opisowe, z których 4 najważniejsze to:
1. "względem mnie" - czyli konstrukcja ze słowem "перпре" używana odnośnie osób pełniących takie "funkcje", jak matka, brat, nauczyciel, władca, pan. "Ta kobieta jest matką względem mnie, ale nie względem ciebie (Тро Ўакабуто анеста Ібуот перпре јех, лле н'перпре нда)" znaczy tyle, co "to jest moja matka, ale nie twoja".
2. "ode mnie" - przez rozbity Ablativus, czyli "дарі". Tej konstrukcji używamy odnośnie nazw istot obdarzonych wolną wolą (człowiek, zwierzę...), które w jakiś sposób łączą się z naszym rewirem życia (są "nasze"), ale nie pełnią funkcji względnej (pies jest psem, niezależnie, czy posiada pana, czy nie). "Od siebie" ma się też duszę, wzrok, myśl itd.
3. "posiadany przez mnie" - tak mówimy o swojej własności sensu stricte (zeszyt, but, prezerwatywa, niewolnik). Konstrukcja taka składa się z wyrazu гоготтене "posiadany" i nazwy posiadacza w Instrumentalis.
4. "będący częścią mnie" - konstrukcja dla czegoś, co stanowi element naszej budowy. Wygląda ona następująco: część obiektu + даріде/даде + obiekt. Np. "oczy będące częścią mnie" to "Ђала даріде јех".
Pamiętać należy jeszcze o formach Genetiwu. Tego przypadka używamy przy nadawaniu nazw własnych (Віјо Шчежом - ulica Szczęścia) bądź w "epitetach ekspresyjnych" (Нахто Куолемом - noc śmierci).
I ostatnie: to, że ja mogę powiedzieć "matka względem mnie" nie znaczy, że dyrektor szkoły rodzenia nie może skazať "matki od nas". Это всё зависит...

Hapana Mtu

Лешо ћуе - lekcja czwarta
KataSifato a KataKeterangano - przymiotnik i przysłówek

Formy przymiotnika i przysłówka są w j. tarakańskim takie same, jednak przymiotnik ulega odmianie (dokładnie tak samo jak rzeczownik), przysłówek jest nieodmienny. Końcówką przymiotnikoprzysłówka jest -e.

Stopniowanie.
I - stopień równy, zakończenie na -e, np. päkne "ładny"; wyjątki molto "dużo", plno "wiele", jow (od węgierskiego jó) "dobry"
II - stopeń wyższy, końcówka -ej (ale: moltoj, plnej, joj); końcówka przypadku może być poprzedzona "e" (prijatnej Oranga - milsi ludzie, prijatnejej Orangaj - milszym ludziom).
III - stopień najwyższy względny - "największy spośród jakiejś grupy"; ma końcówkę -ejka, odmienia się bez protezy (prijatnejkaj Orangaj - najmilszym ludziom); nieregularne: moltojka, plnejka, jojka.
IV - stopień najwyższy bezwzględny - "najwspanialszy, najlepszy, jaki może być; bardzo wspanialy, bardzo dobry". Ma końcówkę -ejkajka.

Hapana Mtu

Лешо ђуе - lekcja piąta
EwiterTrovo - zaimek

1. Zaimki osobowe.
Jex - ja "krótkie", używane najczęściej. W odmianie bądź jako jexet, jexew, jexeć badź jxet, jxew, jxeć
Jeg - ja "długie", używane rzadko, przy mówieniu o sobie z dystansem (takie trochę "moja osoba uważa" albo "moje ego chce"). Odmiana - jak "jex".
Kami - my wyłączające (z gram. indonezyjskiej); nie obejmuje adresata wypowiedzi
Kita - my włączające, a więc także wasz interlokutor
Kamu - ty; forma dla kontaktów przyjacielskich; funkcjonuje też skrócone: u
Anda - wy; uniwersalna forma zwracania się do ludzi, zwierząt, zjawisk (najbezpieczniejsza); w krótszej wersji: nda
Jen - ono; odmieniane jenet, jenew, jeneć lub jent, jenw, jenć;
Jan - on; odm. jak jen
Jun - ona; odm. jak jen
Ga -oni, one
Uwaga! Tu nie ma rodzaju gram. - o ile nie znamy płci czegoś, należy mówić o tym "ono". Powiedzenie "ono" o człowieku nie jest błędem. Nawet wtedy, gdy znamy jego płeć, jeżeli tylko nie jest ona zbyt ważna dla toku rozumowania, można ją pominąć.

2.Inne
Ki - co, kto; jaki, jaka; który, która itd.
Ko - tak; jako
Śi - coś, ktoś; jakiś, jakaś; któryś, któraś itd.
Śo - jakoś
Tro - to
Tru(g) - tu (w tym miejscu)
Truj - tu (ku temu miejscu)
Trun - stąd

3. Po przedimku
Niektóre zaimki łączą się z przedimkami (jak w polskim doń = do niego).
a) tro: pri tro/prit "o tym", al tro/alet "do tego"
b) ki: dari ki/darič "od czego, skąd", d(ij)atas ki/d(ij)ataseč "ponad czym"
c) śi: unter śi/untereś "pod czymś"
d) jen, jan, jun, ga: kopop jan/kopopeň "z jego powodu', depra ga/depraň "w nich"

Hapana Mtu

Лешо будуе - lekcja szósta
KataKerdżo - czasownik

Bezokolicznik ma końcówkę -i.
Koniugacja stanowi miks swahili i esperanto. W miejsce końcówki bezokolicznika wchodzi -a (czas ter.), -e (czas przyszły) lub -o (czas przeszły). Partykuły osoby i liczby umieszcza się przed rdzeniem. Najlepiej pokazać to na przykładzie: poniżej odmiana czasowników gotti "łapać" w czasie teraźniejszym i esti "być" (z protetycznym n dla rdzeni zaczynających się samogłoską) w cz. przeszłym.
(jex) nigotta ninesto
(jeg) jegotta jenesto
(kami,kita) tugotta tunesto
(kamu) ugotta unesto
(anda) mnagotta mnanesto
(jan, jun, jen) agotta anesto
(ga) wagotta wanesto
ogotta onesta - bezosobowo
Szyk zdania jest bardzo luźny. Generalnie zaimek osobowy przed czasownikiem jest wyróżniony (jex ninesta - ja jestem), podczas gdy w postpozycji lub przy zaniku nie jest ważny dla zdania (ninesta jex/ninesta -jestem).
O trybach, imiesłowach i zaimkach czasownikowych - w następnej lekcji.

BartekChom

Hapana Mtu

Лешо ѕуе - lekcja siódma
Moltoj pri KataKerdżo - więcej o czasowniku (tryby)

Czasowniki tarakańskie mogą być bardzo długie...
Schemat tego, co może (lub musi - pogrubione) zawierać czasownik w formie osobowej:

Nie-się-osoba&liczba-rdzeń-czas-czy-by-tryb dragesfunkcyjny wewnętrzny-try.drag.zewnętrzny-niech

Nie - czyli przeczenie. Negacja czasownika (ang. not, niem nicht, franc. ne...pas, ros. nie, w opozycji do no, nein, non, niet) wyraża się przez n' - n z apostrofem, wymawiane jak n zgłoskotwórcze (mam więcej takich potworków: Pndoto - sen, Mdno - raj).

Się - dżi. Pełni funkcję leksykalną (jak w pol. spóźniać się). volci "patrzyć, widzieć", dżivolci "wyglądać", dżinivolca "wyglądam".
Czy - partykuła pytająca li np. mnaveda "wiesz", mnavedali "czy wiesz". Jest obowiązkowa we wszystkich zdaniach pytających i równoleżnikach zdań (Awrinkoli? - słońce?) pozbawionych zaimka pytającego.

By - po tarakańsku ћта, w czasie przeszłym bywa też ћто, a przyszłym ћте, w użyciu rzadko јенестоћта\о "moja osoba mogła być".

Tryby dragesfunkcyjne.
Czyli innofunkcyjne. Drage znaczy "inny", a drages- to "inno-". Są to:
a) Tryb "móc" - końcówka br
Ninestabr - mogę być
Mnaravsabr - możesz odejść
b) Tryb "chcieć" - pr
Nikuolemapr - chcę umrzeć
c) Tryb "potrzeby i powinności" -tr
Waprunetr - będą powinni pofrunąć
Tudansotr - powinniśmy byli zatańczyć
d) "Tryb próby" - dr
Awučotr jan gat śitkolivex - próbował ich czegokolwiek nauczyć (myślę o moim matematyku)
e) "Tryb musu" - gr
Uprotagr - musisz wracać
f) "Tryb zdolności"- vr
N'niberčint(uj)avr - nie potrafię kochać
Tryby teoretycznie mogą się nawarstwiać, np. ninestapritr "powinienem/nam chcieć być" albo wažijavripr "chcą umieć żyć". W takich wypadkach (i nie tylko takich) dokonuje się zwykle rozbicia trybu.
Rozbicie trybu drag. polega na przerobienie go konstrukcją czasownik w form. osobowej z rdzeniem trybu zewnętrznego + ewentualny tryb wewnętrzny (rdzeń+i) + bezokolicznik głównego wyrazu.
Nikuolemapr - nipra kuolemi
Uprotagr - ugra proti
Ninestapritr - nitra pri esti/nipratr esti

Niech - tryb rozkazujący. Końcówka -r (po drages. -ir).
Wakuolemar - niech zginą
Jekampšar - niech moja osoba walczy.

Hapana Mtu

Hapana Mtu

Лешо бућуе - lekcja ósma (я устаю, не волнуйтесь, если сделаю ошибку)
Jšče moltoj pri KataKerdžo - jeszcze więcej o czasowniku

Imiesłowy
Przymiotnikowy czynny:
rdzeń czasownika + aje
dansaje "tańczący"
dryjtaje "śniący"
Przymiotnikowy bierny:
rdzeń + ene
gogottene "posiadany"
ljubjene "lubiany"
Przysłówkowy współczesny (-aji)
lacaji "wygrywając"
pezaji "grając"
Przysłówkowy uprzedni (-eni)
čujeni "poczuwszy"
xumppeni "zaśmiawszy się"

Cząsteczki -en-, -aj- tworzą też rzeczowniki:
Szczekajo - pies
XiDansajo - ognisko (ogniowy tancerz)
Volcene - patrzenie (Volco-spojrzenie, Visito - wzrok)
Egsistujene - istnienie

Zaimek czasownikowy - trochę jak w angielskich odpowiedzach typu "Yes, I do", "Yes, I will", "Yes, I had", albo polskie "będę" na pytanie "czy będziesz grać na trąbce". Używa się go wtedy, gdy czasownik wynika z kontekstu (głównie w odpowiedziach), ale też przy powtórzenia, lub gdy zapomni się słowa (bywa...). Ma on rdzeń "j" i dokładnie taką formę gramatyczną, jakby zastępowany czasownik.
Dialog:
Jan: Mnalizeli nda jxeć Lüküsmoj TerAwrog? - On: Czy pójdziesz ze mną dziś na imprezę?
Jun: Gen, nije. - Ona: Tak, pójdę (Yes, I will).

Hapana Mtu

Пnіше Лешо - ostatnia lekcja
Іген а тідак - tak i nie

Te wyrazy już się częściowo pojawiały.
A więc:
Tak - іген/ген (od węgierskiego igen)
Nie (non, nien, niet) - тідак/так (od indonez tidak/tak)
Nie (nie to, a tamto) - не (не тро, лле тродраге)
Nie (nicht, ne..pas, nie) - н'

Język w tej formie istnieje od marca ubiegłego roku.
Wcześniej (dżerelecki) posiadał gramatykę bardziej słowiańską.
W szczytowym momencie miał około 70-80 literek.
Jest to jedyne moje dziecko, w którym poruszam się na co dzień, ale nie najdziwniejsze.

Hapana Mtu

Chyba trzeba to trochę ożywić.
Gramatyka, dobra rzecz, ale samą gramatyką nie pokonwersujesz.
Na początek kilka podstawowych wyrażeń.

Jak się nazywasz?
К џімнаѕоба?
Nazywam się Piotrek (Basia, Zenek).
Џініѕоба Петро (Врјо, Ѕеноно).

Ile masz lat?
Клоік Јараг мнажіја?
Mam 17 (23, 49) lat.
Ніжіја муљу ѕуг (буљу дуг, ћуљу дудуг) Јараг.
Jestem starszy/a (młodszy/a) od ciebie.
Нінеઢа эћмладеј (младеј) перпре нда.
Jesteś starszy/a (młodszy/a) ode mnie.
Мнаеઢа эћмладеј (младеј) перпре јех.

Skąd jesteś?
Кін мнанеઢа?
Jestem z Trójmiasta (ze Szczecina, z Warszawy).
Нінеઢа ДуКотон (Штетінон, Варшаўон).

Dziękuję.
Нітахка.
Proszę.
Нітахка.
Przepraszam.
Мааф.

Ile to kosztuje?
Клоік прот Мамонот?
Pięć złotych.
Ђу слэте.

Czy mówisz po tarakaňsku (polsku, rosyjsku)?
Мнагладалі Бахасоў Тараканан (Хорјолаћон, Россіјон)?
Jakie języki znasz?
Кіт Бахасат мнаконоша?
Mówię po polsku i słabo po taranaňsku.
Ніглада Бахасоў Хорјолаћон а н’ијсде Бахасоў Тараканан.

Mam psa (kota, rybkę, świnię).
Ўанегсіઢуја Шчекајо (Мњавчајо, Іхћісо, Хрумкајо) дарі јех.
Hoduję opuncje (ehinopsisy, aloesy).
Нігабријда Опунсітат (Јехінопсісат, Алөсат).
Jestem conlangerem (lingwistą, fonologiem).
Нінеઢа БахасДејајот (Бахасіઢот, Понолоғот).

To mój tata.
Тро Або перпре јех.
Oto moja mama.
Віѕж Ібуо перпре јех.
Moja rodzina to mój wróg.
Паміліјо перпре јех анеઢа Ррапот перпре јех.

Popieram lewicę (prawicę, centrum).
Ніторжага Кірітот (ЭћКірітот, Зентретот).
Wierzę we Wszystkokraczącą Srokę (w Boga, w Czaka Norisa, w moją Ciocię).
Нівера прі панкракаје БјелКракајо (прі Боѓо, прі Чахо Нрісо, прі Ћећо перпре јех).
Jestem ateistą.
Нінеઢа ҮтБоѓіઢот.
Lubię Jerzego Urbana (Donalda Tuska, Romana Giertycha).
Ніљуба Јүрітот Урбанот (Дналдот Түсхот, Рманот Ѓертіхот)

Hapana Mtu

I jeszcze jedna rzecz. Pismo Sijkor (uprzedzając dyskusję: ja piszę to z dużej litery i będę tak pisać).
Podręcznik do Sijkoru znajduje się pod poniższym linkiem:
[link widoczny dla zalogowanych]
Publikacja jest tworzona (patrz: notka na dole pierwszej strony) dla ludzi inteligentnych, niekoniecznie jednak conlangerów i innych lingwistów, stąd pewne rzeczy mogą wydawać się oczywiste. Poza tym językiem docelowym jest tu j. polski, myślę jednak, że pisownia tarakańska nie powinna stanowić problemu (Sijkor można łatwo dostosować do większości języków) - doprecyzuję tylko, że niezgłoskotwórcze u jest pod Ł, zaś miękkie l to znaczek L z kropeczką u góry. Niestety, nie mam możliwości zaprezentowania odręcznej wersji pisma - jest tylko druk.
Niemniej nauczenie się Sijkoru jest, uważam, łatwe, a odręczne rządki krzaczków wyglądają ciekawie.
Jeśli ktoś znajdzie jakiś błąd czy niejasność - proszę mnie alarmować.

Hapana Mtu

To teraz taka nowa moda.
Jak przeklinać po tarakańsku?
Okazuje się, że nijak - tarakan jest dość ubogi w przekleństwa.

Гіј, гіјра - coś jak polskie jej, jejku
Аршо - dupa
Пењакіто - choroba
Сакра, Сакрожо, Крожо - dosł. 'świętość, świętości', jedno z ostrzejszych słów
Мнакуолемар - zgiń
Шалін - precz
Џімбуі - bzykać się